130521 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ

Το ένα πουλάκι:

Τι περίεργο!

Στην παιδαγωγική και τη διδακτική των φυσικών επιστημών υπάρχει κάτι που λέγεται προεπιστημονικός τρόπος σκέψης.

Χαρακτηριστικό του είναι η σύγχυση (σε σημείο αντικατάστασης) των αιτιών με τα αποτελέσματα.

Έτσι σκέφτονται διάφορες πρωτόγονες κοινωνίες και, φυσικά, τα παιδιά, μέχρι την ηλικία των έντεκα, δώδεκα ετών, οπότε αρχίζουν σιγά σιγά να αναπτύσσουν τον επιστημονικό τρόπο σκέψης. Δεν είναι τυχαίο πως το αναλυτικό πρόγραμμα βάζει στις τελευταίες τάξεις του Δημοτικού το μάθημα της Φυσικής.

Ας αναφέρουμε ορισμένα παραδείγματα.

Η παρατήρηση του φαινομένου ότι, όποτε βρέχει υπάρχουν σύννεφα στον ουρανό, μπορεί να οδηγήσει τα παιδιά στο συμπέρασμα ότι τα σύννεφα σχηματίζονται από τη βροχή!

Αντίστοιχη απάντηση μπορούμε να πάρουμε από τα μικρά παιδιά στο ερώτημα γιατί φυσά ο αέρας:

«Επειδή τον σπρώχνουν τα κλαδιά των δέντρων», είναι το πρώτο που σκέφτονται και μας λένε.

Σε μεγαλύτερη ηλικία μπορούν να σου πουν πως «στην Σαχάρα δεν βρέχει ποτέ επειδή είναι έρημος» ή πως «πρωτεύουσα μιας χώρας (την Αθήνα στην Ελλάδα) λέμε την πόλη που έχει τον μεγαλύτερο πληθυσμό».

Για να μην πούμε τα συνηθισμένα πως η θερμοκρασία πέφτει ή ανεβαίνει, επειδή το νερό παγώνει ή βράζει αντίστοιχα.

Αυτό το πράγμα όμως, αντί να μειώνεται μέχρι εξαφανίσεως όταν μεγαλώνουμε, το βλέπουμε να λειτουργεί, μάλιστα όχι μόνο σε επιστημονικά ζητήματα, αλλά και στον τρόπο που σκεφτόμαστε και λειτουργούμε καθημερινά.

Επειδή, πολύ συχνά, άνθρωποι που έχουν μεγάλες περιουσίες, επιχειρήσεις κλπ. εργάζονται σκληρά, καταλήγουμε στο συμπέρασμα πως, αν εργαστείς σκληρά πλουτίζεις (πως αρκεί, δηλαδή, να εργαστείς σκληρά για να γίνεις πλούσιος). Το προχωράμε μάλιστα περισσότερο λέγοντας «φτωχός ίσον τεμπέλης».

«Χώρισαν γιατί τον απατούσε», σχολιάζουμε συνήθως, χωρίς να σκεφτούμε ότι πιθανότατα τον απατούσε επειδή ήταν ήδη χωρισμένοι.

Το πράγμα βεβαίως γίνεται ακόμη πιο περίπλοκο, αν προσπαθήσουμε να σκεφτούμε ζητήματα όπως το αν η ξενοφοβία οδηγεί στον ρατσισμό, αν είναι δηλαδή ένα από τα αίτια που τον γεννούν, ή αν φοβόμαστε τους ξένους επειδή υπάρχουν μέσα μας, στον τρόπο που σκεπτόμαστε, ρατσιστικά στερεότυπα περί ανώτερης φυλής, περί εγκληματικών λαών, περί επικίνδυνων μαύρων και καλών λευκών…

Το άλλο πουλάκι:

Τι περίεργο!

Έκανα αυτές τις σκέψεις, διαβάζοντας το θέμα που έπεσε στην «Έκθεση» των πανελληνίων εξετάσεων και στον τρόπο με τον οποίο είδα να το πραγματεύονται διάφορα φροντιστήρια, δίνοντας τις «λύσεις» τους.

Τα παιδιά έπρεπε να αναπτύξουν σε μια παράγραφο 100 ως 120 λέξεως το περιεχόμενο από ένα απόσπασμα του κειμένου που τους δόθηκε.

Παρεμπιπτόντως το κείμενο ήταν από το βιβλίο του Γιώργου Γραμματικάκη «Ένας αστρολάβος στα μάτια του βορρά», βιβλίο που παρουσιάστηκε από τον συγγραφέα στον Νικηφόρο, στις 9 Μαρτίου, σε μια εκδήλωση οργανωμένη από το Σύλλογο Ερασιτεχνικής Αστρονομίας Δράμας «ο Πήγασος».

Έτσι, για να μην παινεύονται μόνο τα διάφορα φροντιστήρια όταν «πιάνουν» κάποιο θέμα των εξετάσεων.

Ας γυρίσουμε όμως στο απόσπασμα: «…όσο η επικοινωνία πυκνώνει με το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, το διαδίκτυο και τα κινητά τηλέφωνα, τόσο η μοναξιά μας, η ανθρώπινη, μεγαλώνει και η αποξένωση κυριαρχεί».

Πώς το ανέπτυξαν το θέμα τα φροντιστήρια; Με τον προεπιστημονικό τρόπο σκέψης που είπαμε στην αρχή. Σε μια κοινωνία που οι άνθρωποι είναι αποξενωμένοι, η χρήση της τεχνολογίας για την επικοινωνία συνεχώς αυξάνεται. Άρα, για την αποξένωση φταίει η χρήση της τεχνολογίας(!)

Είναι όμως έτσι; Επειδή έχουμε τα κινητά τηλέφωνα και το διαδίκτυο, δεν επικοινωνούμε πια με τους φίλους μας, ή μήπως επειδή ακριβώς είχαμε αποξενωθεί, χρησιμοποιούμε την τεχνολογία και γι’ αυτό το λόγο, μπας και αποκαταστήσουμε κάποιο είδος επαφής, διαφορετικό μεν από τη διά ζώσης επαφή, ωστόσο καλύτερο από το τίποτα;

Θυμίζω ότι, πριν από τριάντα χρόνια, είχε πέσει θέμα στις αντίστοιχες εξετάσεις «όσο οι σκεπές των σπιτιών πλησιάζουν, τόσο οι ζωές των ανθρώπων απομακρύνονται» ή κάτι τέτοιο. Τότε δεν υπήρχαν ούτε κινητά ούτε διαδίκτυο για να φταίνε!

Και ένα τρίτο πουλάκι:

Τι περίεργο!

Θα μπορούσε να παρατηρήσει κανείς ότι, χάρη στην τεχνολογία, οι άνθρωποι «βρίσκονται» περισσότερο και πιο εύκολα.

Με τη βοήθεια των κινητών τηλεφώνων δίνουν ραντεβού και συναντιούνται σε πόλεις που διαφορετικά αυτό θα συνέβαινε μόνο κατά πολύ μεγάλη τύχη.

Μέσα από τις σελίδες κοινωνικής δικτύωσης ξαναβρίσκονται παλιοί φίλοι, παλιοί συμμαθητές ακόμη και παλιοί εραστές που είχαν χαθεί πριν από πολλά χρόνια. Επικοινωνούν, συναντιούνται, πιθανότατα αναθερμαίνουν τις σχέσεις που είχαν κάποτε.

Θα μου πείτε, όλα αυτά είναι ουσιαστικές επαφές που διώχνουν τη μοναξιά του σύγχρονου ανθρώπου; Πιθανότατα όχι, όμως γι’ αυτό δεν φταίει η τεχνολογία, η οποία κάνει ό,τι μπορεί για να μας φέρει πιο κοντά.

Τα άλλα είναι στο χέρι μας ή στον τρόπο ζωής που έχουμε επιλέξει.

Και, καλά. Αυτός ο αντιεπιστημονικός τρόπος σκέψης μπορεί να οδήγησε τους φιλολόγους σε λάθος αναλύσεις. Ο ίδιος ο Γραμματικάκης όμως; Ένα σημαντικός θετικός επιστήμονας, πώς έπεσε σε τέτοια παγίδα;

Μη βιάζεστε. Το απόσπασμα που έδωσαν στα παιδιά αρχίζει, όπως είδατε, με αποσιωπητικά. Στο κείμενο του συγγραφέα προηγούνται οι λέξεις «Το περίεργο είναι ότι…» που κόπηκαν.

Δεν θεωρεί δηλαδή ο Γιώργος Γραμματικάκης την μοναξιά και την απομόνωση αποτελέσματα της τεχνολογίας, αφού, για έναν επιστήμονα, το αποτέλεσμα σε μια σχέση αιτίου αιτιατού είναι κάτι αναμενόμενο κι όχι «περίεργο».

Όταν κόβεις όμως…

Το… απομόνωσαν!