150113 ΓΕΟΙΟΓΡΑΦΙΚΟ-1

Το ένα πουλάκι:

Η δύναμη της γελοιογραφίας!

Μια από τις γελοιογραφίες που κυκλοφόρησε αυτές τις μέρες θεωρώ ότι αποδίδει με τον καλύτερο τρόπο το νόημα της δολοφονικής επίθεσης στο περιοδικό «Charlie Hedbo».

Προσπαθώ να σας την περιγράψω.

Ένας άνθρωπος πυροβολημένος κείτεται νεκρός στο έδαφος. Στο πλάι του ένα μολύβι κι ένα μπλοκάκι. Λίγο παραπέρα ένας οπλισμένος, ντυμένος με τη χαρακτηριστική φορεσιά των φανατικών τζιχαντιστών μουσουλμάνων. Το καλάζνικοφ στα χέρια του καπνίζει, ενώ με απολογητικό ύφος λέει: «Ναι, αλλά αυτός σκιτσάρησε πρώτος».

Περί αυτού πρόκειται.

Μια στοιχειώδης αρχή του δικαίου λέει πως, ακόμη κι όταν αμύνεσαι, μπορείς να χρησιμοποιήσεις όπλα της ίδιας «τάξης» με εκείνα που έχει ο επιτιθέμενος.

Δεν δικαιούσαι να σπάσεις κάποιον στο ξύλο, επειδή σου επιτέθηκε... φραστικά. Ούτε να τον μαχαιρώσεις επειδή σε έφτυσε.

Πόσω μάλλον να τον δολοφονήσεις εν ψυχρώ, επειδή θεωρείς ότι πρόσβαλε τα ιερά και όσιά σου.

Είναι άλλο θέμα συζήτησης το πού αρχίζει και πού τελειώνει η σάτιρα, άλλο θέμα συζήτησης η λογοκρισία και η αυτολογοκρισία όσων εκφράζονται δημοσίως και είναι απλώς θέμα που δεν χωράει καμιά κουβέντα η δολοφονία εκείνων με τις απόψεις των οποίων διαφωνούμε.

Επ’ αυτών τη σκέψη μας σας την έχουμε πει πολλές φορές. Σε ένα Μέσο το οποίο απευθύνεται σε ενήλικες και ο άλλος πληρώνει για να το αποκτήσει –αν είναι έντυπο- ή να το παρακολουθήσει –αν είναι θέατρο, ταινία, έκθεση κ.λπ.- μπορείς να λες ό,τι θέλεις, κρατώντας όμως τους όρους της δεοντολογίας.

Από εκεί και πέρα, αν κάποιοι θίγονται προσωπικά, υπάρχουν οι νόμοι κάθε χώρας για εξύβριση, συκοφαντία κ.λπ., υπάρχουν τα δικαστήρια και όλες οι διαδικασίες που μπορεί να ακολουθήσει.

Το θέμα ακούγεται απλό, όμως δεν είναι.

Διότι, για μια ομάδα ανθρώπων –όπως ήταν και οι δημιουργοί του «Charlie Hebdo»-, ελευθερία έκφρασης σημαίνει οπωσδήποτε και δικαίωμα τόσο στην προσβολή, όσο και στη βλασφημία.

Σε καμιά περίπτωση όμως ο διάλογος επ’ αυτού δεν πρέπει να γίνεται υπό την απειλή όπλων κι αυτό είναι το μεγάλο ζήτημα που πρέπει να αντιμετωπίσει η παγκόσμια κοινωνία.

Το άλλο πουλάκι:

Ο φόβος υπάρχει!

Κακά τα ψέματα. Κανείς από όσους εκφράζονται δημοσίως δεν θέλει να βρεθεί μπλεγμένος με μηνύσεις και δικαστήρια, πολύ περισσότερο κυνηγημένος –επικηρυγμένος- από παρανοϊκούς δολοφόνους, ο ίδιος ή η οικογένειά του.

Κάποιοι τολμούν και υπερνικούν αυτόν τον φόβο. «Προτιμώ να πεθάνω όρθιος, παρά να ζω στα γόνατα», είχε δηλώσει ο «Σαρμπ», ο Στεφάν Σαρμπονιέ, διευθυντής του «Charlie Hebdo». Και δολοφονήθηκε.

Πώς μπορείς να αντιδράσεις σε τέτοιου είδους απειλές;

Και δεν εννοώ, φυσικά, τη μεμονωμένη αντίδραση κάποιων δημιουργών ή κάποιου Μέσου, αλλά τη συνολική αντίδραση της κοινωνίας, που δεν μπορεί να ανεχθεί να ζει και να δημιουργεί υπό τω φόβο εγκληματικών ενεργειών, δολοφονικών επιθέσεων ή, το χειρότερο, «τυφλών» χτυπημάτων.

Το ερώτημα είναι παλιό, όμως απασχόλησε και πάλι την κοινή γνώμη, κυρίως τα Μέσα Ενημέρωσης, με αφορμή τα όσα συμβαίνουν στη Γαλλία.

Έχει ενδιαφέρον να δούμε κάποιες αντιδράσεις στις ΗΠΑ και τη Βρετανία και να τις συγκρίνουμε με εκείνες στην ευρωπαϊκή ήπειρο.

«Δεν δημοσιεύουμε υλικό που είναι, επίτηδες ή δίχως συγκεκριμένο λόγο, προσβλητικό», έγραψε η Ουάσιγκτον Ποστ.

Περισσότερο ενδιαφέρον έχει ένα σχόλιο των Φαϊνάσιαλ Τάιμς: «Χωρίς καμιά πρόθεση δικαιολογίας των δολοφόνων ή περιορισμού του δικαιώματος στις σατιρικές αναπαραστάσεις της θρησκείας, αυτό που πρέπει να εξετάσουμε είναι αν οι υπεύθυνοι του “Charlie Hebdo”, που υποστηρίζουν ότι σατιρίζουν στο όνομα της ελευθερίας, όταν προκαλούν τους μουσουλμάνους, είναι απλώς ανόητοι».

Οι αντιδράσεις δεν ήταν ανάλογες στην ευρωπαϊκή ήπειρο, που φαίνεται να έχει μια διαφορετική κουλτούρα στο θέμα. Μέχρι και στην Ελλάδα, όπου -μην το ξεχνάμε- έχουν καεί κινηματογράφοι, καταστραφεί βιβλιοπωλεία κ.λπ., υπήρξαν ένθερμες αντιδράσεις συμπαράστασης στο γαλλικό περιοδικό και πένθους για τους αδικοχαμένους δημιουργούς του.

Και ένα τρίτο πουλάκι:

Μόνο μια συλλογική αντίδραση έχει νόημα.

Μπορεί ο καθένας να διαφωνούσε με πολλά από τα σκίτσα του «Charlie Hebdo», είτε για λόγους ιδεολογίας, είτε για λόγους αισθητικής, είτε απλώς επειδή τα έβρισκε χωρίς νόημα.

Ωστόσο, μετά τη δολοφονική επίθεση, έπρεπε να υπάρξει μια καθολική αντίδραση, από όλα τα σοβαρά έντυπα, ώστε να φτάσει το μήνυμα παντού.

Την καλύτερη μορφή αυτής της αντίδρασης που ακούσαμε σας τη μεταφέρουμε εδώ. Έπρεπε όλα μα όλα τα Μέσα να δημοσιεύσουν από ένα σκίτσο των δολοφονημένων δημιουργών, εξηγώντας παράλληλα με ένα κείμενο για ποιο λόγο το κάνουν.

Να πουν, για παράδειγμα, ότι τα ίδια, για διάφορους λόγους, δεν θα φιλοξενούσαν ποτέ τέτοιου είδους γελοιογραφίες, το κάνουν όμως τώρα, μόνο και μόνο ως αντίδραση στον φόβο που επιχειρούν να επιβάλουν οι δολοφόνοι.

Μια τέτοια αντίδραση, επαναλαμβάνω, θα είδε νόημα μόνο αν ήταν συλλογική και καθολική, ώστε να δείξει την αντίθεση αυτού που ονομάζουμε «δυτικό κόσμο» στην επιβολή της βίας και του φόβου.

Το σύνθημα θα μπορούσε να είναι «σεβόμαστε δεν φοβόμαστε», για να δείξει ακριβώς ότι οι επιλογές που κάνει το κάθε Μέσο και ο κάθε δημοσιογράφος εμπεριέχουν το στοιχείο της αυτολογοκρισίας, η οποία όμως υπαγορεύεται από ορισμένες αρχές κι όχι από την απειλή της βίας.

Δυστυχώς, δεν έγινε έτσι.

Περισσότερα όμως επ’ αυτού αύριο.

Αλληλεγγύη!