141205 ΑΥΤΟ...

Το ένα πουλάκι:

Το πρόβλημα της αυτοαναφορικότητας…

Για όσους ασχολούνται με το γράψιμο ή μάλλον το «γράφειν δημοσίως», είναι ένα μεγάλο θέμα και θα σας εξηγήσω στη συνέχεια γιατί.

Πρώτα ας ξεκαθαρίσουμε λίγο τι είναι αυτοαναφορικότητα και γιατί αποτελεί πρόβλημα γενικώς.

Αυτοαναφορικότητα ΔΕΝ είναι το να μιλάς για τον εαυτό σου ή να λες προσωπικές ιστορίες.

Αυτοαναφορικότητα ΕΙΝΑΙ το να μιλάς για τον τρόπο που… μιλάς. Το να λες προσωπικές ιστορίες στις οποίες ο ήρωας, δηλαδή εσύ, λέει κάποιες… προσωπικές ιστορίες.

Γίνεται πιο σαφές αν πούμε πως ο ήρωας, δηλαδή εσύ, στοχάζεται πάνω στο τι είναι συγγραφή, τι πρέπει να περιλαμβάνει, τι είναι έμπνευση, πού βρίσκονται τα όρια ενός δημιουργού και άλλα τέτοια.

Ας θυμηθούμε το «παράδοξο του Ράσελ» (Το οποίο λέγεται ότι είχε ανακαλυφθεί από τον Έρνεστ Ζερμέλο, ο οποίος όμως δεν το δημοσίευσε κι έτσι τη δόξα την πήρε ο Μπέρτραντ Ράσελ):

Σε ένα φανταστικό χωριό ισχύει ο εξής περίεργος νόμος. Όλοι οι κάτοικοι πρέπει να είναι πάντοτε καλοξυρισμένοι, απαγορεύεται όμως να ξυρίζονται μόνοι τους, παρά μόνο από τον κουρέα του χωριού.

Όπως καταλαβαίνετε, υπάρχει το εξής παράδοξο. Ο κουρέας δεν μπορεί ούτε να ξυριστεί μόνος του, ούτε να απευθυνθεί στον…. κουρέα του χωριού. Και, φυσικά απαγορεύεται να κυκλοφορεί αξύριστος.

Αν το μεταφέρουμε στα μαθηματικά, είναι σαν να προσπαθούμε να φτιάξουμε ένα σύνολο, που να περιέχει όλα τα σύνολα του κόσμου. Αυτό το σύνολο θα συμπεριλάμβανε και τον εαυτό του. Σκεφθείτε το λίγο. Είτε απαντήσουμε ναι, είτε όχι, έχουμε ένα παράδοξο.

Αν αυτά ίσχυαν στις αρχές του 20^ου αιώνα, όταν το έγραφε το Ράσελ, σήμερα έχουμε πιο απτά παραδείγματα που μπορούν να μας κάνουν να κατανοήσουμε το πρόβλημα.

Σκεφθείτε, ας πούμε, ένα άρθρο δημοσιευμένο στο διαδίκτυο. Υπάρχει μόνο η αρχή του και μια παραπομπή σε σύνδεσμο που λέει «διαβάστε περισσότερα εδώ». Μόλις πατήσεις στο εδώ, σου ανοίγει μια νέα σελίδα που είναι ακριβώς η ίδια με την πρώτη κι έχει την ίδια παραπομπή. Και πάει λέγοντας…

Το άλλο πουλάκι:

Να πω κάτι πιο μοντέρνο;

Όσοι ασχολούνται από παλιά με τη φωτογραφία, γνωρίζουν ένα αγαπημένο θέμα των φωτογράφων που ήταν να φωτογραφίζουν τον εαυτό τους τη στιγμή της δουλειάς τους, δηλαδή καθώς φωτογραφίζουν.

Αυτό το πετύχαιναν με τη χρήση ενός τρίποδα και μιας μηχανής με αυτόματη λήψη.

Πώς γίνεται όμως ένας φωτογράφος να φωτογραφίσει τον εαυτό του, τη στιγμή που φωτογραφίζει τον εαυτό του; Θα χρειαζόταν άπειροι τρίποδες και άπειρες μηχανές και πάλι δεν θα καταφέρναμε τίποτε.

Ε, λοιπόν, αυτό το παράδοξο ήρθε να το λύσει η τόσο δημοφιλής σέλφι (selfie) φωτογραφία.

Στην πραγματικότητα πρόκειται για μια λήψη όπου ο φωτογράφος φωτογραφίζεται να φωτογραφίζει τον εαυτό του!

Θα μπορούσε να είναι ο ορισμός της αυτοαναφορικότητας στην τέχνη. Αφού όμως τα ξεμπερδέψαμε (ή τα μπερδέψαμε, όπως το πάρεις) με τον ορισμό, ας ξαναγυρίσουμε, αυτοαναφορικά, στα δικά μας.

Ελάτε να σχολιάσουμε τι μπορεί να σχολιάσει και τι όχι ένας σχολιαστής. Για να το κάνω πιο πολύπλοκο: Πώς μπορεί να σχολιάσει κάποιος την πρόθεσή του να μην… σχολιάσει ένα γεγονός ή φαινόμενο, άξιο σχολιασμού;

Σας μπέρδεψα, έτσι; Αν το κατάφερα, μπράβο μου, διότι αυτό ακριβώς ήθελα να δείξω. Το μπέρδεμα στο οποίο βρισκόμαστε, εμείς τα πουλάκια, πολλές φορές, όταν σκεφτόμαστε τι θα σχολιάσουμε και τι όχι. 

Όπως είναι αναμενόμενο, δεν μπορεί κανείς να αναφέρεται σε όλα όσα συμβαίνουν καθημερινά. Ούτε και σε εκείνα που θεωρούνται σπουδαία ή που αναδεικνύονται ως τέτοια, από τα Μέσα, την επικαιρότητα ή άλλους σχολιαστές.

Τι σημαίνει όμως το γεγονός ότι δεν αναφερόμαστε σε κάτι; Πώς το εκλαμβάνει ο συνομιλητής μας; Ότι δεν προλάβαμε, ότι δεν το θεωρήσαμε και τόσο σπουδαίο ή ότι επίτηδες επιλέξαμε να μη μιλήσουμε γι’ αυτό;

Κι αν συμβαίνει το τρίτο, πώς μπορούμε αυτό να το δείξουμε στους άλλους; Και πώς μπορούμε να πούμε γιατί το κάνουμε;

Και ένα τρίτο πουλάκι:

Το πιάσατε το πρόβλημα;

Πώς μπορείς να πεις ότι δεν θέλεις να μιλήσεις για ένα θέμα, ότι επιλέγεις να μην αναφερθείς σ’ αυτό και να το κάνεις χωρίς… να αναφερθείς σ’ αυτό; Μην το ψάχνετε, δεν μπορείς. Υπάρχει μόνο ένας τρόπος, να κάνεις μια νύξη από σπόντα, ή στο πλαίσιο κάποιου άλλου σχολίου, ας πούμε για το πρόβλημα της αυτοαναφορικότητας.

Ας μιλήσουμε όμως για το «γιατί» που είπαμε πριν, για ποιο λόγο μπορεί κάποιος να μην αναφερθεί –να επιλέξει να μην αναφερθεί- σε κάτι που έχει «σηκωθεί» πολύ από την επικαιρότητα.

Προφανώς, ο λόγος δεν μπορεί να είναι ένας. Στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι το γεγονός ότι δεν αξίζει να σχολιάσεις κάτι, μόνο και μόνο για να προσθέσεις μια γνώμη στις ήδη υπάρχουσες.

Για κάποια θέματα, όπως το συγκεκριμένο στο οποίο ΔΕΝ αναφερόμαστε, το σχόλιο δεν έχει την παραμικρή δύναμη να επηρεάσει τις ήδη διαμορφωμένες γνώμες των συνομιλητών. Ο καθένας έχει πάρει ήδη θέση, με βάση προϋπάρχουσες εμπειρίες, με βάση την ηθική του ή (και) την πολιτική του τοποθέτηση.

Οπότε, δεν έχει νόημα να πεις κι εσύ άλλη μια γνώμη, απλώς για να καταγραφεί. Εκείνο που μπορείς να πεις είναι μια γενική παρατήρηση πως, ό,τι κι αν υποστηρίξουμε, πρέπει να ισχύει για όλους σε κάθε περίπτωση και όχι α λα καρτ.

Σκεφθείτε το λίγο, σε όποια πλευρά κι αν ανήκετε.

Η φυλακή είναι σχολείο, λέγανε οι παλιοί ρεμπέτες!