140312 ΛΑΘΡΑΙΟ

Το ένα πουλάκι:

Η γλώσσα κόκαλα δεν έχει…

Παρακολουθώ εδώ και καιρό μια…γλωσσική διαμάχη, με επίκεντρο μια λέξη που χρησιμοποιείται πολύ τα τελευταία χρόνια και την οποία ζητούν κάποιοι να καταργήσουμε.

Είναι η λέξη λαθρομετανάστης. Αν δεν το προσέξατε, η λέξη αυτή έχει φορτιστεί ιδεολογικά υπέρ το δέον (μαθαίνω, δύσκολα πλέον, λόγω ηλικίας, όμως μαθαίνω) και, κάθε φορά που χρησιμοποιείται, γίνεται σημείο διαφωνίας.

Είναι γνωστό ότι οι λέξεις, εκτός από φορείς νοήματος, είναι φορτισμένες και ιδεολογικά.

Και όχι μόνο αυτό, αλλά φανερώνουν πολλά πράγματα για τις πολιτικές, θρησκευτικές ή άλλες πεποιθήσεις του ομιλητή που τις χρησιμοποιεί.

Σκεφθείτε ότι ακόμη και το ίδιο ακροατήριο μπορεί να αποτελείται από «συντρόφους» για έναν ομιλητή που απευθύνεται σ’ αυτό ή «αδελφούς» για τον επόμενο.

Και μόνο η χρήση των συγκεκριμένων προσφωνήσεων μας δίνει τη δυνατότητα να τοποθετήσουμε τους ομιλητές σε συγκεκριμένους ιδεολογικούς ή πολιτικούς χώρους.

Όταν ο άλλος σου λέει ότι έχει γενέθλια τον «Ιούλη», ή σου υπενθυμίζει αυτά που είπε «προηγούμενα», σε βοηθά αμέσως να τον χαρακτηρίσεις (εκτός από αμόρφωτο γλωσσικά) άνθρωπο του λεγόμενου «προοδευτικού», τρομάρα μας, χώρου.

Πολλές φορές όμως δεν αρκεί η εκφορά μιας λέξης ή μιας φράσης για να βγάλεις τέτοιου είδους συμπεράσματα και, αν δεν το κάνεις, είναι βέβαιο πως αυτά θα είναι εσφαλμένα.

Για να είσαι περισσότερο βέβαιος, θα πρέπει να προσέξεις ποιος είναι αυτός που μιλάει, σε ποιον απευθύνεται, ποια είναι η μεταξύ τους σχέση, ποιο το θέμα, πού βρίσκονται, ποιοι άλλοι είναι παρόντες και ένα σωρό άλλα στοιχεία από αυτά που συγκροτούν την περίφημη «περίσταση επικοινωνίας».

Έτσι λένε οι γλωσσολόγοι κι έτσι είναι και ας με συγχωρήσουν οι σύντροφοι για όσα είπα προηγούμενα, κυρίως επειδή ξέχασα να τονίσω την τεράστια σημασία που παίζει το χιούμορ σε τέτοιου είδους παραδείγματα.

Το άλλο πουλάκι:

Για τους λαθρομετανάστες, λοιπόν.

Ή, καλύτερα, για το πώς πρέπει να ονομάζουμε τους λαθρομετανάστες, αν θέλουμε να είμαστε πολίτικαλι κορέκτ ή δεν επιθυμούμε να μας χαρακτηρίζουν ακροδεξιούς.

Το ΠΑΣΟΚ έκανε ένα βήμα και ζήτησε να αντικατασταθεί ο όρος, στα κείμενα και τους νόμους που ψηφίζει η Βουλή, με τον όρο «παράτυπος μετανάστης».

Ο λόγος είναι πως το «λαθρομετανάστης» είναι «απαξιωτικό για την ανθρώπινη υπόσταση», όπως χαρακτηριστικά αναφέρουν. Και τι ήθελαν και το ανέφεραν, αφού δέχθηκαν μια επίθεση από φίλους των λαθρομεταναστών και της λαθρομετανάστευσης, των λέξεων δηλαδή και όχι των ανθρώπων ή του φαινομένου.

Ούτε λίγο, ούτε πολύ, τους είπαν να πάψουμε επίσης να χρησιμοποιούμε και τις λέξεις λαθρεπιβάτης, λαθραναγνώστης και λαθροκυνηγός, επειδή είναι επίσης απαξιωτικές για τα πρόσωπα που χαρακτηρίζονται έτσι.

Είναι όμως, δεν είναι;

Όταν χαρακτηρίζουμε κάποιον λαθροκυνηγό, δεν το κάνουμε για να τον τιμήσουμε, ούτε για να τον συγχαρούμε για την πράξη του.

Κι από εδώ ακριβώς ξεκινάει μια τεράστια συζήτηση η οποία μπορεί να είναι «γλωσσική», έχει να κάνει όμως και με την ουσία του φαινομένου της λαθρομετανάστευσης ή της παράτυπης μετανάστευσης.

Πρώτα πρώτα να θυμηθούμε και πάλι αυτό που είπαμε πριν.

Έχει σημασία το ποιος απευθύνεται σε ποιον και με τι σκοπό. Διότι, τις περισσότερες φορές οι λέξεις αποκτούν νόημα από την περίσταση επικοινωνίας. Είναι άλλο να πω «οι περισσότερες βορειοευρωπαίες είναι ξανθές» κι άλλο «οι περισσότερες γυναίκες στα πρωινάδικα είναι ξανθές».

Στη μια περίπτωση κάνω μια διαπίστωση και στην άλλη αφήνω ένα ειρωνικό υπονοούμενο, προσβλητικό για τις γυναίκες στις οποίες αναφέρομαι.

Και ένα τρίτο πουλάκι:

Έτσι συμβαίνει πάντοτε.

Οι κάτοικοι του αρκτικού κύκλου θέλουν να τους ονομάζουμε Ίνουιτ, που στη γλώσσα τους σημαίνει ο άνθρωπος κι όχι Εσκιμώους που σημαίνει αυτός που τρώει ωμό κρέας, ονομασία που επικράτησε από παρεξήγηση και άγνοια.

Όποτε όμως κάποιος χρησιμοποιεί το δεύτερο όρο, προφανώς δεν το κάνει για να υποτιμήσει, ούτε για να προβάλει τους ανθρώπους της συγκεκριμένης φυλής.

Τους «παράτυπους μετανάστες» πρέπει κάπως να τους ονομάζουμε για να συνεννοούμαστε. Σημασία έχει τι αισθανόμαστε και τι σκεφτόμαστε γι’ αυτούς κι όχι αυτή καθαυτή η ονομασία.

Ένα νομικό κείμενο που μιλά για τα δικαιώματα των «λαθρομεταναστών» και την προστασία τους, προφανώς δεν τους απαξιώνει ως ανθρώπινες υπάρξεις.

Το καλύτερο, βέβαια, σ’ αυτές τις περιπτώσεις, είναι να ερωτηθεί και ο άμεσα ενδιαφερόμενος για το πώς θα επιθυμούσε να τον αποκαλούν. Πιστεύω όμως αυτό είναι το τελευταίο που ενδιαφέρει ανθρώπους που είναι τόσο απελπισμένοι, ώστε να παραβλέπουν απίστευτες ταλαιπωρίες έξοδα, κινδύνους, ακόμη και τον θάνατο, στην αναζήτηση καλύτερης μοίρας γι’ αυτούς και τα παιδιά τους.

Ας αποφασίσουμε λοιπόν κάτι, χωρίς ειρωνείες, χωρίς υπονοούμενα, κυρίως όμως ας κάνουμε κάτι, ως «ανεπτυγμένος κόσμος» γι’ αυτήν την κατάφωρη αδικία.

Αυτήν που οδηγεί εκατομμύρια ανθρώπους να μετακινούνται από το ένα στο άλλο άκρο του κόσμου, χωρίς τα απαραίτητα ταξιδιωτικά έγγραφα, χωρίς άδεια, χωρίς στον ήλιο μοίρα.

Παράτυπος… λαθρομετανάστης!