151217 ΑΝΙΣΟΝ-2

Το ένα πουλάκι:

Ζούμε σε έναν (γλωσσικό) κόσμο ανδρών!

Λέγαμε χθες για τον «Οδηγό Χρήσης μη σεξιστικής γλώσσας στο Δημόσιο Τομέα», ο οποίος, αν αρχίσει να εφαρμόζεται, θα οδηγήσει σε έναν κόσμο χωρίς διακρίσεις εις βάρος των γυναικών. Χωρίς… γλωσσικές διακρίσεις. Διότι, για τις άλλες δεν υπάρχει καμιά εγγύηση.

Μακάρι το θέμα να λυνόταν με αλλαγές στη γλωσσική συμπεριφορά των ανθρώπων. Τότε ίσως θα ήταν πιο εύκολο να χτίσουμε έναν κόσμο χωρίς διακρίσεις. Γενικώς.

Φοβάμαι όμως πως πάμε να βάλουμε το κάρο μπροστά από το άλογο. Διότι οι άνθρωποι πρώτα αλλάζουν νοοτροπία, μετά κοινωνική συμπεριφορά και τέλος γλωσσική.

Έχει αποδειχθεί από χιλιάδες παραδείγματα ότι μπορείς πολύ εύκολα να περιγράψεις τη γλώσσα μιας γλωσσικής κοινότητας, να συντάξεις τους κανόνες που τη διέπουν, αλλά είναι αδύνατον να επιβάλεις τέτοιους κανόνες και να αλλάξεις «από πάνω» τη γλωσσική τους συμπεριφορά.

Θυμόσαστε τη διαφήμιση ενός Μέσου που έλεγε «πρώτα ζούμε και ύστερα γράφουμε»;  Ε, αυτό ισχύει γενικώς στη ζωή των ανθρώπων. Δεν μπορούμε να μιλήσουμε για πράγματα που βρίσκονται έξω από τον «κόσμο» μας.

Ακόμη και η φαντασία συντίθεται από γνώσεις, εικόνες και παραστάσεις που υπάρχουν ήδη στο μυαλό μας. Όσο παράξενους, για παράδειγμα, κι αν φανταστούμε τους εξωγήινους, πάντοτε θα έχουν γνώριμα χαρακτηριστικά, ανθρώπινα ή ζωώδη, μόνο που θα είναι σε διαφορετικό μέγεθος ή πλήθος, ή σε αλλιώτικη διάταξη.

Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι στη δική μας γλώσσα μας, υπάρχει τόσο γραμματικό αρσενικό και θηλυκό γένος όσο και φυσικό, τα οποία όμως δεν ταυτίζονται πάντοτε.

Κοιτάξτε, ας πούμε, τι γίνεται με τα ονόματα των ζώων που έχουν δοθεί αυθαίρετα. Μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι ζώα που χαρακτηρίζονται για τη δύναμη την επιβλητικότητα αλλά και την επιθετικότητά τους είναι συνήθως αρσενικού γένους (ο λέων, ο λύκος, ο ελέφαντας, ο καρχαρίας, ο αετός, ο βόας).

Ενώ ζώα μικρότερα που μάλιστα θεωρούνται απεχθή, πονηρά ή ύπουλα τα ονομάζουμε στο θηλυκό γένος (η αλεπού, η ύαινα, η σουπιά, η αράχνη, η κατσαρίδα, η οχιά). Εξαίρεση ίσως αποτελεί η αρκούδα. Δείτε επίσης πώς χρησιμοποιούμε το γένος σε χαρακτηρισμούς όπως «σκύλος» για την άντρα ή «σκύλα» για τη γυναίκα.

Το άλλο πουλάκι:

Μεταξύ μας, τώρα...

Ας πάρουμε μια συνηθισμένη έκφραση και ας δούμε πώς θα άλλαζε, αν θέλαμε να χρησιμοποιήσουμε όχι γραμματικά αλλά πολιτικά ορθά τη γλώσσα:

«Ο Γιώργος και η Μαρία έζησαν ευτυχισμένοι πενήντα χρόνια». Εννοείται, έζησαν μαζί.

Αν θέλαμε να το πούμε μη σεξιστικά, θα έπρεπε να πούμε «Ο Γιώργος και η Μαρία έζησαν ευτυχισμένος εκείνος και ευτυχισμένη εκείνη πενήντα χρόνια». Όπως βλέπετε, το μαζί πάει περίπατο... μαζί με την οικονομία, που είναι ένας από τους βασικούς κανόνες της γλώσσας.

Αν θέλουμε να τη διατηρήσουμε και να είμαστε ακόμη πιο ορθοί (πολιτικά πάντα), θα έπρεπε να πούμε «η Μαρία και ο Γιώργος έζησαν ευτυχισμένες πενήντα χρόνια». Δηλαδή να πούμε (και κυρίως να εννοήσουμε) κάτι τελείως διαφορετικό από αυτό που ήταν στην πρόθεσή μας.

Μιλάμε όμως και διαφορετικά!

Ειδικές μελέτες έχουν επισημάνει σημαντικές διαφορές ανάμεσα στους άντρες και της γυναίκες (η σειρά είναι αλφαβητική και όχι αξιολογική) χρήστες της γλώσσας. Δεν είπα και χρήστριες, έτσι; Με συγχωρείτε, αλλά εδώ διαφωνούν και οι λεξικογράφοι. Άλλοι λένε «ο/η χρήστης» και άλλοι χρησιμοποιούν και το «η χρήστρια», οπότε επιλέγουμε όποιον τύπο θέλουμε.

Πρώτα πρώτα, οι γυναίκες, ως ακροάτριες, χρησιμοποιούν διάφορες φράσεις υποστηρικτικές του λόγου (μμ, ναι, τι μου λες;) οι οποίες εκλαμβάνονται από μεν τη συνομιλήτριά τους ως προσοχή, από τον συνομιλητή τους όμως συχνά παρερμηνεύονται και εκλαμβάνονται συμφωνία!

Επιπλέον χρησιμοποιούν διάφορες ερωτηματικές προτάσεις οι οποίες και πάλι παρεξηγούνται και ενώ εκφράζουν ειλικρινές ενδιαφέρον, ο συνομιλητής πιστεύει ότι εκφράζουν απορία, έλλειψη κατανόησης όσων λέει.

Θα έχετε προσέξει ότι, οι γυναίκες συχνά μιλάνε ταυτόχρονα με τον συνομιλητή τους ή τη συνομιλήτριά τους. Αυτό δείχνει τη συμμετοχή και το ενδιαφέρον τους για το θέμα της συζήτησης, κάτι όμως που μπορεί να εκληφθεί από τους άντρες ως διακοπή και αγένεια.

Και ένα τρίτο πουλάκι:

Αφήστε πάλι τη θεματολογία!

Οι γυναίκες, όταν συνομιλούν, μεταβαίνουν από ένα θέμα στο άλλο βαθμιαία και αφού έχουν «εξαντλήσει» το προηγούμενο θέμα συζήτησης. Οι άντρες θεωρούν ότι γίνονται κουραστικές. Οι ίδιοι, από την άλλη, αφιερώνουν ελάχιστο χρόνο στο κάθε θέμα, με συνέπεια οι συνομιλήτριές τους να έχουν την εντύπωση ότι δεν ενδιαφέρονται αρκετά.

Αφήστε, πάλι, τις προσωπικές τους εμπειρίες! Οι γυναίκες τις συζητούν ανοιχτά, θέλοντας να τις μοιραστούν και να αποσπάσουν έναν λόγο κατανόησης ή παρηγοριάς. Αντίθετα, οι άντρες θεωρούν τις προσωπικές συζητήσεις χάσιμο χρόνου ή επικίνδυνες και, όταν συμμετέχουν σε αυτές, αναλαμβάνουν συνήθως συμβουλευτικό ρόλο.

Τέλος, η γλωσσική επιθετικότητα, που απουσιάζει σχεδόν τελείως από τη γλώσσα των γυναικών, θεωρείται από αυτές προσωπική επίθεση, ενώ για τους άντρες είναι απλώς μια πρόκληση.

Τι μας δείχνουν όλες αυτές οι διαφορές; Πρώτα πρώτα εξηγούν την αδυναμία αποτελεσματικής επικοινωνίας ανάμεσα στα δύο φύλα.  Έπειτα όμως, λένε οι ειδικοί, συντελούν και στον κοινωνικό αποκλεισμό των γυναικών.

Εδώ όμως πέφτουν σε μια αντίφαση. Διότι, αν οι διαφορές αυτές ήταν αιτία του κοινωνικού αποκλεισμού των γυναικών, τότε ίσως θα μπορούσαμε, υιοθετώντας μια άλλη γλωσσική συμπεριφορά, να τον… αμβλύνουμε.

Οι διαφορές αυτές όμως, λένε πάλι οι γλωσσολόγοι, είναι… αποτέλεσμα του κοινωνικού αποκλεισμού. Που σημαίνει ότι γυναίκες και άντρες, με άλλους κοινωνικούς ρόλους, έχουν διαφορετική γλωσσική συμπεριφορά. Άρα;

Τα συμπεράσματα δικά σας.

Πολλά είπαμε και σήμερα!