160525 ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟΝ

Το ένα πουλάκι:

Να είσαι ο εαυτός σου!

Πόσες φορές δεν ακούσαμε αυτή τη φράση, είτε ως συμβουλή, είτε ως ευχή, είτε ως προτροπή; Είναι μία από τις φράσεις κλισέ, τις οποίες, αφού γίνουν μόδα, τις επαναλαμβάνουμε, χωρίς να ξέρουμε ακριβώς το λόγο.

Τι θα πει να είσαι ο εαυτό σου; Μάλλον σημαίνει να σκέφτεσαι και να κάνεις πράγματα που ξεκινούν από εσένα, που δεν υποβάλλονται από άλλους, ούτε είναι αποτέλεσμα μίμησης άλλων, (όπως, για παράδειγμα το να χρησιμοποιείς τη φράση «να είσαι ο εαυτός σου»)!

Ας το δεχτούμε. Αλήθεια όμως, πώς ξέρουμε πότε μια σκέψη ή μια πράξη είναι αυθεντικά δικές μας και όχι αποτέλεσμα μίμησης ή ξένων επιρροών;

Ε, καλά, θα μου πείτε. Αυτό είναι εύκολο. Είναι δυνατόν να μη γνωρίζεις τις ίδιες σου τις σκέψεις; Είναι δυνατόν να μην μπορείς να πεις αν τις «δανείστηκες» από άλλους ή τις «γέννησες» εσύ;

Δεν ξέρω! Ακούστε πρώτα τα αποτελέσματα κάποιων ερευνών και μάλλον θα αναρωτηθείτε κι εσείς. Σας λέω εκ των προτέρων ότι αυτά που θα ακούσετε δεν είναι δικές μου σκέψεις, άρα, για τα επόμενα λεπτά δεν… θα είμαι ο εαυτός μου.

Η πρώτη είναι μια παλιά και λίγο πολύ γνωστή έρευνα. Την έκανε ο ψυχολόγος J. E. Asch to 1951 και καταδεικνύει την επιθυμία του ατόμου να ταυτίζεται με σύνολα, να ανήκει σε αυτά, ακόμη και όταν βλέπει πως ακολουθούν λάθος δρόμο.

Ο ερευνητής έδειχνε σε μια ομάδα έξι «υποκειμένων» μια εικόνα με τέσσερις γραμμές και τους ζητούσε να συγκρίνουν το μήκος μιας γραμμής με εκείνο τριών άλλων και να απαντήσουν με ποια από τις τρεις είναι ίση.

Οι γραμμές ήταν έτσι σχεδιασμένες που καταφανώς, από τις τρεις επιλογές που είχαν, μόνο η μία ήταν η σωστή, αφού οι άλλες δύο ήταν πολύ μικρότερες. Ποιο ήταν το μυστικό της έρευνας; Από τα έξι «υποκείμενα», οι πέντε πρώτοι ήταν υπάλληλοι του ερευνητή και είχαν συγκεκριμένες οδηγίες.

Έπρεπε, χωρίς κανέναν δισταγμό, να δείξουν σαν σωστή τη μία από τις μικρότερες γραμμές. Μαντέψτε τώρα τι έκανε ο έκτος, το πραγματικό «υποκείμενο» της έρευνας.

Το άλλο πουλάκι:

Σωστά το μαντέψατε!

Στις περισσότερες περιπτώσεις, αγνοούσε αυτό που έβλεπαν τα μάτια του και επέλεγε και αυτός τη λανθασμένη γραμμή που είχαν επιλέξει οι προηγούμενοι. Το ωραίο είναι ότι κανείς δεν παραδεχόταν το λάθος του.

Όταν του έλεγαν δηλαδή τι συνέβη, εκείνος επέμενε ότι δεν παρασύρθηκε από την επιλογή των άλλων και ότι η απόφαση ήταν δική του επειδή… δεν πρόσεξε καλά ή δεν εκτίμησε σωστά το μήκος των γραμμών.

Προτιμούσε δηλαδή να δεχτεί πως έκανε ένα καταφανέστατο λάθος, μια ανοησία, όμως «ήταν ο εαυτός του», παρά να παραδεχτεί ότι παρασύρθηκε από την «κοινή γνώμη» και λειτούργησε αγελαία!

Πώς σας φάνηκε; Μπορεί να πει κάποιος ότι η επιρροή της μάζας στον άνθρωπο είναι γνωστή από απλές και μόνο παρατηρήσεις και δεν χρειάζεται πειραματικές αποδείξεις. Ωραία! Ακούστε τότε και τη δεύτερη έρευνα που μιλάει και πάλι για το πόσο μπορεί να είμαστε «ο εαυτός μας», χωρίς επιρροές από άλλους.

Είναι πιο πρόσφατη, των τελευταίων ετών, και έγινε από τον Τζον Μπαργκ, καθηγητή ψυχολογίας στο πανεπιστήμιο του Γέιλ. Είναι όπως και η προηγούμενη εξαιρετικά απλή στη σύλληψή της.

Τα υποκείμενα διέσχιζαν έναν μακρύ διάδρομο για να φτάσουν στο γραφείο της… δοκιμασίας. Εκεί τους έδιναν δέκα ομάδες των πέντε λέξεων και τους ζητούσαν να σχηματίσουν δέκα προτάσεις χρησιμοποιώντας κάθε φορά μόνο τις τέσσερις.

Όταν τελείωναν έφευγαν από τον ίδιο διάδρομο, τον οποίο διέσχιζαν σε μεγαλύτερο χρόνο, πιο αργά, επειδή…

Εδώ είναι το μυστικό. Μέσα στο σύνολο των λέξεων κάθε ομάδας υπήρχε και μία λέξη που είχε έμμεση αναφορά στα γηρατειά!

Χωρίς να το καταλάβουν δηλαδή οι φοιτητές – «υποκείμενα», μπήκε στο υποσυνείδητό τους η έννοια των γηρατειών και αυτό τους έκανε να… βαρύνουν!

Και ένα τρίτο πουλάκι:

Σας φαίνεται υπερβολικό;

Τότε ακούστε και το δεύτερο σκέλος του πειράματος. Σ’ αυτό υπήρχαν δύο ομάδες «υποκειμένων». Στην πρώτη οι λέξεις που μπήκαν εμβόλιμα ανάμεσα στο σύνολο των υπολοίπων ήταν λέξεις όπως σεβασμός ευγένεια, πολιτισμός, εκτιμώ, υπομονή κ.τ.ό.

Στις λέξεις της δεύτερης ομάδας υπήρχαν έννοιες όπως επιθετικά, ενοχλώ, διαταράσσω, απότομος, τολμηρός…

Μετά τον σχηματισμό των προτάσεων, τα «υποκείμενα» έπρεπε να πάνε σε ένα διπλανό γραφείο όπου θα τους ανακοινωνόταν το αποτέλεσμα της έρευνας.

Εκεί ο ερευνητής είχε σκηνοθετήσει μια κατάσταση όπου εκείνος συνομιλούσε με έναν συνεργάτη του αδιαφορώντας δήθεν για την παρουσία των «υποκειμένων» και αφήνοντάς τους να περιμένουν. Μάλιστα οι πανεπιστημιακές αρχές που χρηματοδοτούσαν το πείραμα και το παρακολουθούσαν έθεσαν ως όριο αναμονής τα δέκα λεπτά. 

Ο καθηγητής Μπαργκ το δέχτηκε, αλλά του φάνηκε υπερβολικό, πιστεύοντας πως κανείς δεν θα καθόταν να περιμένει τόση ώρα. Πίστευε πως η διαφορά ανάμεσα στις ομάδες θα ήταν της τάξης των 20 με 30 δευτερολέπτων.

Έκανε λάθος. Τα μέλη της δεύτερης ομάδας τον διέκοπταν σύντομα, το αργότερο σε πέντε λεπτά. Εκείνα της πρώτης ΔΕΝ τον διέκοπταν καθόλου! Καθόταν και περίμεναν υπομονετικά να τελειώσει την συνομιλία του, ώσπου… περνούσε το προβλεπόμενο δεκάλεπτο!

Τι λέτε, τώρα; Πόσοι από τα «υποκείμενα» ήταν ο εαυτός τους και σε ποιο βαθμό λειτούργησε το υποσυνείδητο και η «υποβολή» των εννοιών του πειράματος;

Γι’ αυτό σας λέω, προσέχετε τι ακούτε, για… «να είστε ο εαυτός σας»!

Υποκείμενα!