190318 ΟΛΙΓΑΡΚΕΣ

Το ένα πουλάκι:

Υπάρχουν συνώνυμα;

Οι απόψεις διίστανται. Άλλοι υποστηρίζουν πως υπάρχουν και άλλοι πως όχι. Οι πρώτοι δέχονται ότι μπορείς να αντικαταστήσεις μια λέξη με κάποια άλλη, χωρίς να αλλάξει καθόλου το νόημα.

Οι δεύτεροι υποστηρίζουν πως κάτι τέτοιο είναι αδύνατο. Πάντοτε θα υπάρχουν, έστω πολύ λεπτές, αποχρώσεις που θα αποδίδονται καλύτερα με τη μία ή με την άλλη λέξη. Ιδιαίτερα αν τις δούμε μέσα σ’ ένα κείμενο. 

Τότε, εκτός από τη διαφορά στο νόημα, μπορεί να διαφοροποιείται και ο ρυθμός, ακόμη και ο ήχος που θέλει να μας δώσει ο συντάκτης του κειμένου και αυτό το βλέπουμε περισσότερο στη λογοτεχνία, στην ποίηση…

Ας μην μπούμε όμως σε τόσο βαθιά νερά. Ας μείνουμε στο διαφορετικό νόημα που μπορεί να έχουν δύο συνώνυμα και το οποίο μπορεί να είναι δυσδιάκριτο, τόσο που ακόμη και ένας πρωθυπουργός να το μπερδεύει.

Θα ακούσατε φαντάζομαι όλοι την περίφημη, πλέον φράση του Αλέξη Τσίπρα για την «ολιγαρκή αφθονία» και είμαι βέβαιος ότι θα εντυπωσιαστήκατε κι εσείς από τον ολόσωστο τρόπο που απέδωσε τη Γενική: της ολιγαρκούς.

«Μπορούμε να ονειρευόμαστε και να αγωνιζόμαστε για μια καλύτερη και δικαιότερη κοινωνία. Για έναν άλλο κόσμο που είναι εφικτός και που μπορεί να γίνει πράξη από δυνάμεις σταθερά προσανατολισμένες στη κοινωνική πρόοδο και σε ένα νέο μοντέλο βιώσιμης ανάπτυξης και ολιγαρκούς αφθονίας».

Όταν τα λόγια του αυτά προκάλεσαν την αντίδραση – απάντηση του Κυριάκου Μητσοτάκη, ο Αλέξης Τσίπρας επανήλθε και με ένα διδακτικό ύφος έδωσε, σαν καθηγητής πανεπιστημίου, και… τη βιβλιογραφία της αναφοράς του.

Ας θυμηθούμε τον διάλογο: «Ο κ. Τσίπρας, επιβεβαιώνοντας το θαυμασμό του για τα αποτυχημένα σοσιαλιστικά μοντέλα της Λατινικής Αμερικής, μας είπε πως ονειρεύεται μια “ολιγαρκή αφθονία” στη χώρα μας.

Προφανώς επιφυλάσσει το “ολιγαρκής” για τους Έλληνες και το “αφθονία” για τον ίδιο και την παρέα του», ήταν το… τιτίβισμα στο τουίτερ (τον μοντέρνο τρόπο να κάνεις πολιτική!) από τον Μητσοτάκη.

«Επειδή ο κύριος Mητσοτάκης, ίσως έχει ακούσει μόνο για τον Χάγιεκ και τον Φρίντμαν, του συστήνω να ρίξει μια ματιά στο έργο του Γάλλου φιλόσοφου και οικονομολόγου, Σερζ Λατούς, ώστε να κατανοήσει τι είναι η έννοια της ολιγαρκούς αφθονίας», απάντησε ο κ. Τσίπρας.

Το άλλο πουλάκι:

Εμείς ρίξαμε!

Κι όχι μόνον τώρα, μετά την… παραπομπή του πρωθυπουργού, αλλά αρκετά νωρίτερα, όταν έφτασε και στη χώρα μας αυτή η συζήτηση σχετικά με την «αποανάπτυξη». Ξέραμε δηλαδή το βιβλίο στο οποίο έγινε η παραπομπή:

Σερζ Λατούς, Προς μια κοινωνία της λιτής αφθονίας. Παρανοήσεις και διαμάχες γύρω από την αποανάπτυξη, μετάφραση Βασίλης Παπακριβόπουλος, Οι εκδόσεις των συναδέλφων, Αθήνα 2013

Όπως βλέπετε, φίλοι μου, ο συγγραφέας και, προφανέστατα, ο μεταφραστής, δεν μιλούν για «ολιγαρκή», αλλά για «λιτή» αφθονία. Για εκείνους που πιστεύουν ότι οι δύο λέξεις είναι συνώνυμες, υπάρχουν και τα λεξικά.

(Παλιός καλός και πάντοτε έγκυρος) Δημητράκος: λιτός, απλούς απέριττος και επί προσώπων ολιγαρκής. Από την ανάγνωση αυτού του λήμματος θέλω να κρατήσετε εκείνο το «επί προσώπων», που κάνει και τη διαφορά.

Ας πάμε και στο ΛΚΝ του Ιδρύματος Μανόλης Τριανταφυλλίδης: ολιγαρκής (για πρόσωπα) που αρκείται σε λίγα, που δεν απαιτεί πολλά ή πολύτιμα αγαθά. Βλέπουμε κι εδώ ότι υπάρχει μια διευκρίνιση.

Για πρόσωπα! Μόνο! Η αφθονία, όσο κι αν την έχουμε… θεοποιήσει, δεν είναι πρόσωπο. Η αφθονία μπορεί να είναι και λιτή, όπως πολύ σωστά το θέτουν ο συγγραφέας και ο μεταφραστής, αλλά όχι ολιγαρκής.

Θα ήμασταν οι τελευταίοι που θα επιπλήτταμε κάποιον για ένα γλωσσικό λάθος. Όλοι κάνουμε τέτοια καθημερινά, και εμείς, που είμαστε και πολυλογάδες, περισσότερα από άλλους. Όταν όμως επανέρχεσαι…

Τότε σημαίνει πως δεν πρόκειται για ένα απλό λάθος, αλλά για καθαρή… άγνοια. Σιγά το νέο, θα μου πείτε. Για μένα όμως το πιο σοβαρό δεν είναι η άγνοια, αλλά η απουσία έγνοιας, να μη σε νοιάζει αν μιλάς σωστά.

Και ένα τρίτο πουλάκι:

Τις εστί πλούσιος;

Δεν ξέρω αν ο Αλέξης Τσίπρας έχει διαβάσει τη Λωξάντρα της Μαρίας Ιορδανίδου, εκεί πάντως η ηρωίδα έδινε μια καταπληκτική απάντηση, την οποία μας τη θυμίζει συχνά ο καλός φίλος Κώστας.

Τις εστί πλούσιος; Ο εν τω ολίγω αναπαυόμενος! Αν είσαι ταμαχιάρης, αν δεν μπορείς να χορτάσεις με τίποτε, δεν πρόκειται ποτέ να αισθανθείς πλούσιος. Απεναντίας, αν σου αρκούν αυτά που έχεις…

Αυτή, πάνω κάτω, είναι και η φιλοσοφία της λιτής ανάπτυξης, της αποανάπτυξης. Να περιορίσεις τις ανάγκες σου σε εκείνα που είναι πράγματι σημαντικά και να φροντίσεις να τα αποκτήσεις με ήπιους τρόπους.

Αυτό δεν σημαίνει πως σε κάποιους τομείς της ζωής σου δεν πρέπει να έχεις υψηλές απαιτήσεις και να ζητάς πάντοτε το καλύτερο. Μόνο που αυτοί οι τομείς δεν έχουν να κάνουν με υλικά αγαθά.

Εμείς όμως δίνουμε σημασία κυρίως, αν όχι αποκλειστικά, σ’ αυτά, ενώ για τα υπόλοιπα λέμε το γνωστό «δε βαριέσαι». Πάψαμε να είμαστε απαιτητικοί ακόμη και… από τον εαυτό μας.

Για τους άρχοντές μας, δεν το συζητώ. Εκεί κι αν υπάρχει… «ολιγαρκής αφθονία»,  που θα έλεγε και ο πρωθυπουργός. Μπορεί η φράση να μη βγάζει νόημα, αλλά καταλαβαίνετε πολύ καλά τι θέλω να πω.

Καιρός όμως να αλλάξουμε. Ολιγαρκείς εκεί που πρέπει και απαιτητικοί σε όλα τα υπόλοιπα. Σε όσα μπορούν να δώσουν πραγματική ποιότητα στη ζωή μας. Ξέρετε εσείς…

 Ολίγιστος!