180131 ΡΕΜΠΕΤΑΔΙΚΟΝ-2

Το ένα πουλάκι:

Τι είναι το ρεμπέτικο;

Ρώτησα κάποτε έναν φίλο που ασχολείται κάπως ιδιαίτερα με το είδος. Και λέω κάπως ιδιαίτερα, αφού λίγο ως πολύ, όλοι ασχολούμαστε με το ρεμπέτικο και το αγαπάμε. Θέλετε κάποια απόδειξη επ’ αυτού;

Κοιτάξτε λίγο τις τηλεοπτικές εκπομπές σε διάφορα κανάλια που παρουσιάζουν ένα σωρό αφιερώματα στο ελληνικό τραγούδι. Το πάνε από ‘δω, το φέρνουν από ‘κει, κάθε τόσο να κι ένα αφιέρωμα στο ρεμπέτικο.

Όχι πως οι παρουσιαστές έχουν τόσο μεγάλη αγάπη σ’ αυτό το είδος· στην τηλεόραση δεν χωράνε τέτοιοι συναισθηματισμοί. Ξέρουν όμως καλά πως μια εκπομπή με ρεμπέτικα τραγούδια σίγουρα θα «κάνει νούμερα».

Κι έτσι επανέρχονται κάθε τόσο, τάχα με ένα αφιέρωμα σε συγκεκριμένο δημιουργό, δήθεν με ευκαιρία κάποια «επέτειο», ψάχνουν και βρίσκουν λόγους να καλούν στις εκπομπές τους ανθρώπους και συγκροτήματα που ασχολούνται με το «αστικό λαϊκό τραγούδι».

Αυτή είναι η κανονική του ονομασία. Πρόκειται για το τραγούδι που εμφανίστηκε και αναπτύχθηκε στα μεγάλα αστικά κέντρα, σε αντιδιαστολή με το τραγούδι της υπαίθρου, που έζησε στις μικρές κοινότητες της επαρχίας.

Ζήτησα, που λέτε, από αυτόν τον φίλο μου να μου δώσει έναν ορισμό. Τι θα απαντούσε αν τον ρωτούσαν τι είναι το ρεμπέτικο τραγούδι; Έστω το… αστικό λαϊκό τραγούδι. Εκείνος δανείστηκε έναν ορισμό και μου τον είπε.

Πήρε τα λόγια του μεγάλου Ισπανού θεατρικού συγγραφές Λόπε ντε Βέγκα (1562-1635) ο οποίος όταν του ζητήθηκε να δώσει έναν ορισμό για το θέατρο είπε: «τρία σανίδια, δύο πρόσωπα, ένα πάθος».

Έτσι, λοιπόν, σύμφωνα με την παράφραση του φίλου μου, το ρεμπέτικο μπορεί να οριστεί ως «τρία σύρματα, δύο άνθρωποι, ένα μεράκι». Μου διευκρίνισε μάλιστα ότι οι άνθρωποι μπορεί… να μην είναι παρόντες και οι δύο!

Αυτό είναι το ρεμπέτικο τραγούδι. Αν το απαλλάξουμε από τα περιττά φτιασίδια και κρατήσουμε την ουσία του, θα δούμε ότι πρόκειται για ένα μεράκι που κάποιος μοναχικός άνθρωπος προσπαθεί να εκφράσει μέσα από ένα σχετικά απλό όργανο.

Το άλλο πουλάκι:

Εμένα μου άρεσε κάτι άλλο.

Το άκουσα κάποτε από έναν πολυταξιδεμένο μουσικό του ρεμπέτικου και πολύ άξιο οργανοποιό. Μου είπε ότι, κατά τη γνώμη του το ρεμπέτικο είναι το στοιχείο εκείνο που ενοποιεί, περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, τους Έλληνες.

«Έχω ταξιδέψει σε όλο τον κόσμο. Μπορείς να βρεις Έλληνες που δεν ξέρουν λέξη ελληνικά, που δεν έχουν σχέση με την Ορθόδοξη παράδοση, που δεν έχουν ταξιδέψει ποτέ στην Ελλάδα –μπορεί και να μην γνωρίζουν πού βρίσκεται….

Μπορεί να μην ξέρουν τίποτε για την ιστορία ή τον πολιτισμό της χώρας μας. Σπανίως όμως θα συναντήσεις κάποιον που να μην γνωρίζει δυο τρία ρεμπέτικα τραγούδια. Ακόμη κι αν δεν καταλαβαίνει τους στίχους».

Ακόμη όμως και έχοντας όλα αυτά κατά νου, δεν μπορούσα να καταλάβω τι μπορεί να λέει κάποιος δεκαπέντε χρόνια σε «συναντήσεις για το ρεμπέτικο τραγούδι και τον κόσμο του». Διότι αυτό διάβασα:

Φέτος είναι η δέκατη πέμπτη φορά που πραγματοποιούνται αυτές οι συναντήσεις. Ρώτησα, λοιπόν, έναν από τους πιο τακτικούς «μαθητές», που παρακολουθούν από τον πρώτο κύκλο, και ακούστε τι μου είπε:

«Φαίνεται πως το θέμα είναι ανεξάντλητο. Κάθε κύκλος περιλαμβάνει πέντε συναντήσεις, σε κάθε μια τις οποίες ακούμε είκοσι τραγούδια και βλέπουμε πάνω από εκατόν είκοσι διαφάνειες με κείμενα και εικόνες. 

Συγχρόνως συζητάμε για την εποχή τα πρόσωπα ή το φαινόμενο που εξετάζουμε κάθε φορά. Όταν λέμε «φαινόμενα» να φανταστείς κάτι σαν τη ζωή στη Σμύρνη ή την Πόλη, την προσφυγιά, τον ξενιτεμό και τη ζωή στην Αμερική, αλλά και τη χρήση ουσιών, το λογοκρισία, τη διακογραφική παραγωγή…

Μέχρι στιγμής έχουμε ακούσει 1.215 διαφορετικά τραγούδια (γίνεται προσπάθεια να μην ξανακούμε τα ίδια, αν δεν υπάρχει ειδικός λόγος) κι έχουμε δει πάνω από 8.500 διαφάνειες, ενώ παρακολουθήσαμε και πάρα πολλά βίντεο.

Υπάρχει επομένως πολύ υλικό που μπορεί να ενδιαφέρει όσους παρακολουθούν αυτές στις συναντήσεις –και δεν είναι λίγοι. Δεν είναι τυχαίο ότι πάνω στο ρεμπέτικο εκπονούνται πλέον μεταπτυχιακά και διδακτορικές διατριβές».

Και ένα τρίτο πουλάκι:

Δεν ρωτήσαμε για φέτος…

Διότι μας είχαν πληροφορήσει ήδη τα ΧΡΟΝΙΚΑ! Φέτος το θέμα είναι η δύσκολη δεκαετία του 1940, κατά την οποία συνέβησαν συγκλονιστικά πράγματα που επηρέασαν και το αστικό λαϊκό τραγούδι.

Ο πόλεμος είναι πάντοτε μια βίαιη τομή στη συνέχεια της Ιστορίας. Αλλάζει άρδην τα κοινωνικά δεδομένα και το τραγούδι, ως ένα προϊόν της εποχής του, δεν μπορεί παρά να επηρεαστεί από τις αλλαγές αυτές.

Κάτι τέτοιο συνέβη και με το ρεμπέτικο. Στην κατοχή χάθηκε ένας σημαντικός αριθμός δημιουργών. Άλλαξε ο τρόπος διασκέδασης. Άλλαξαν τα μουσικά όργανα που χρησιμοποιούνταν στις ορχήστρες.

Σφραγίστηκαν τα ραδιόφωνα. Έκλεισαν οι δισκογραφικές εταιρείες. Εμφανίστηκαν νέα είδη που επηρέασαν την μετέπειτα εξέλιξή του. Νέοι δημιουργοί ήρθαν στο προσκήνιο, ενώ άρχισαν να κάνουν την εμφάνισή τους οι πρώτοι επαγγελματίες στιχουργοί.

Ενδιαφέροντα ακούγονται όλα αυτά. Σκεφτόμαστε να παρακολουθήσουμε κι εμείς φέτος αυτές τις συναντήσεις. Μας άρεσε εκείνο το… «στόχος των συναντήσεων αυτών, είναι η διερεύνηση των λόγων που συνηγορούν στην ανάδειξη του ρεμπέτικου τραγουδιού ως σημαντικού στοιχείου του λαϊκού μας πολιτισμού».

Αυτό δηλαδή που κατάλαβε και η UNESCO για την οποία σας μιλήσαμε χθες. Λέτε η Διακυβερνητική Επιτροπή για τη Διαφύλαξη της Άυλης Κληρονομιάς να επηρεάστηκε από τέτοιου είδους εκδηλώσεις;

Ποιος ξέρει;

 «Έλα κι οι ρεμπέτες έχουν,

μάνα μου, χρυσή καρδιά».