180208 ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΙΚΟΝ

Το ένα πουλάκι:

Έχετε στερεότυπα;

Το ερώτημα είναι ρητορικό. Οι άνθρωποι με τους οποίους έχουμε μια καθημερινή συνομιλία δεν είναι δυνατόν να έχουν στερεότυπα. Και αυτό, ναι, είναι ένα στερεότυπο βαρβάτο. Διότι, στερεότυπα έχουμε όλοι.

Ας δούμε μερικά από τα πιο συνηθισμένα χαρακτηριστικά των στερεότυπων αυτών και μετά συζητάμε με ποιο τρόπο καθορίζουν τη συμπεριφορά μας. Το πρώτο είναι ότι τα στερεότυπα έχουν συνήθως ένα αρνητικό πρόσημο.

Ειδικά όταν αναφέρονται σε μέλη ομάδων που είναι διαφορετικές από εκείνες στις οποίες ανήκουμε εμείς. Οι άνθρωποι του άλλου φύλου, των άλλων επαγγελμάτων, των άλλων εθνών, έχουν (όλοι) κάποια γνωρίσματα αρνητικά.

Απεναντίας, εκείνοι που ανήκουν σε ίδιες με εμάς ομάδες έχουν (όλοι) κάποια θετικά γνωρίσματα. Συνήθως, έτσι; Διότι, όπως θα δούμε και στη συνέχεια της κουβέντας μας, δεν λείπουν και οι περιπτώσεις αυτομαστιγώματος.

Με μια παρατήρηση. Στις περιπτώσεις που προβάλλουμε τα αρνητικά στοιχεία μελών κάποιας ομάδας στην οποία ανήκουμε κι εμείς, αφήνουμε πολύ δόλια να εννοηθεί ότι υπάρχουν και κάποιες… φωτεινές εξαιρέσεις.

Μπορεί να λέμε ότι (όλοι) οι Έλληνες σκέφτονται πώς θα αποφύγουν την απόδοση των φόρων που τους αναλογούν, όμως, και μόνο που το σχολιάζουμε ως αρνητικό, τοποθετούμε τον εαυτό μας έξω από το σύνολο.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό των στερεότυπων είναι πως ο καθένας μας κατασκευάζει προσωπικές θεωρίες βασισμένες σε αυτά. Αν έχουμε κάνει έστω και ένα ταξίδι στη Σουηδία, μπορούμε αμέσως να σου πούμε πώς είναι (όλοι) οι Σουηδοί. 

Εννοείται ότι τα στερεότυπα είναι σημαντικότατες πηγές παρανοήσεων και στρεβλών αξιολογήσεων προσώπων και πραγμάτων που μας περιβάλλουν. Πώς να εμπιστευθείς τους εργαζόμενους της επιχείρησής, σου όταν «ξέρεις» ότι (όλοι) οι Έλληνες δεν δουλεύουν;

Έχοντας αυτά κατά νου, ελάτε να δούμε και να σχολιάσουμε κάποιες κρίσεις για εμάς, τους Έλληνες, από έναν ξένο που επισκέφθηκε τη χώρα μας και έζησε κάποια χρόνια εδώ. Ακούστε και μετά μου λέτε τη γνώμη σας.

Το άλλο πουλάκι:

Άσε, θα τα πω εγώ.

Το πρώτο είναι κάτι που το έχουμε συζητήσει και εδώ. Σας το λέω επί λέξει, όπως ακριβώς το διατύπωσε ο «άγνωστος» αυτός ξένος: «Ρωτήστε έναν Έλληνα για όλα τα μεγάλα ονόματα της χώρας του, δεν θα μιλήσει για κανένα χωρίς να το κηλιδώσει».

Δεν ξέρω αν συμφωνείτε, ελάτε όμως να προχωρήσουμε και τα συζητάμε περισσότερο όλα μαζί: «Ο λαός είναι νευρώδης, ζωντανός, λιτός, μυαλωμένος, πνευματώδης και περήφανος για όλα του τα χαρίσματα: αγαπά με πάθος την ελευθερία, την ισότητα και την πατρίδα˙ αλλά είναι απείθαρχος, φθονερός, εγωιστής, όχι ιδιαίτερα ευσυνείδητος και εχθρός της χειρωνακτικής εργασίας».

Βλέπετε; Όταν σου λέει ο άλλος «ο λαός», αμέσως τους τσουβαλιάζει όλους. (Κι όταν εμείς πάμε και το σχολιάζουμε ως αρνητικό αφήνουμε να εννοηθεί ότι βγάζουμε τον εαυτό μας από έξω. Τουλάχιστον από τα αρνητικά.)

«Στους Έλληνες η αγάπη για την ελευθερία ισοδυναμεί και με περιφρόνηση στους νόμους και σε κάθε νόμιμη αρχή· η αγάπη για την ισότητα εκδηλώνεται συχνά σαν άγρια ζήλια απέναντι σε όλους εκείνους που ξεχωρίζουν.

Ο κοντόφθαλμος πατριωτισμός γίνεται εγωισμός και το εμπορικό πνεύμα αγγίζει την απατεωνία. Έχουν μάθει από τότε που γεννήθηκαν να παραβιάζουν τους νόμους, ή να βρίσκουν τρόπους να τους παρακάμπτουν.

Η μάζα του λαού μόνο με τη βία υπακούει και δεν πιστεύει πως έχει την παραμικρή υποχρέωση απέναντι σε μία αδύναμη κυβέρνηση˙ η εξουσία δεν γνωρίζει πώς να γίνει σεβαστή και φαίνεται να αμφιβάλλει για τον εαυτό της˙ με δύο λόγια, όλα τείνουν στο να γίνει ο ελληνικός λαός ο πιο απείθαρχος στον κόσμο».

Θέλετε και άλλα; Δείτε, ας πούμε αυτά: «Και στο πιο φτωχό σπίτι θα σας φιλοξενήσουν με μια γενναιοδωρία ανιδιοτελή. Την ίδια στιγμή όμως η επιτυχής κλεψιά αποτελεί γι’ αυτούς αντικείμενο θαυμασμού».

Και ένα τρίτο πουλάκι:

Σας μοιάζουν για στερεότυπα;

Θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι αποτελούν γνωρίσματα της φυλής μας; Ή μήπως οι διαπιστώσεις αυτού του ανθρώπου αποτελούν αυθαίρετα συμπεράσματα που δεν έχουν καμιά βάση;

Πριν απαντήσετε, αφήστε να σας δώσω ακόμη ένα στοιχείο, πιστεύω αρκετά καθοριστικό. Θα σας αποκαλύψω την ταυτότητα του επισκέπτη που διαπίστωσε όλα τα παραπάνω για εμάς τους έλληνες.

Πρόκειται για έναν Γάλλο, ακαδημαϊκό, δημοσιογράφο και συγγραφέα, με το όνομα Εντμόντ Αμπού, ο οποίος επισκέφθηκε τη χώρα μας και έζησε εδώ από το 1852, μέχρι το 1854. Ναι, σωστά ακούσατε.

Τις κρίσεις του δε για εμάς τους Έλληνες τις έγραψε σε ένα βιβλίο-οδοιπορικό με τίτλο «Η Ελλάδα του Όθωνα», που πρωτοκυκλοφόρησε το 1855 και επικρίθηκε ως συκοφαντικό για τη χώρα μας.  Πρόσφατα εκδόθηκε από το «Μεταίχμιο».

Τι λέτε τώρα; Όταν βλέπουμε να επισημαίνονται κάποια χαρακτηριστικά που θα τα λέγαμε και… διαχρονικά, μπορούμε να μιλάμε για στερεότυπα; Ή απλώς για γνωρίσματα της φυλής μας;

Τα οποία μπορεί να μην ισχύουν για όλους τους Έλληνες, ωστόσο μπορούμε να τα συναντήσουμε σε ένα μεγάλο μέρος του γενικού πληθυσμού; Εξάλλου, όπως τα κοινά γνωρίσματα όλων των ανθρώπων, δεν υπάρχουν και στοιχεία που διαχωρίζουν τον ένα λαό από τους άλλους;

Τότε γιατί μιλάμε για διαφορετικούς πολιτισμούς; Γιατί ο κάθε λαός χαράσσει διαφορετική πορεία στην ιστορία ακόμη και από τους πολύ γειτονικούς του; Μπορούμε επομένως να εντοπίσουμε κάποια κοινά γνωρίσματα, αρκεί να έχουμε πάντα κατά νου ότι δεν ισχύουν για όλους.

Κάποιοι έχουμε μόνο τα θετικά της φυλής!

 Φλας μπακ.