190122 ΘΡΗΣΚΕΙΟΛΟΓΙΚΟΝ

Το ένα πουλάκι:

«Πολιτική θρησκεία»!

Μ’ αυτόν τον όρο, διαβάζω, οι κοινωνικές επιστήμες ονομάζουν τον τρόπο με τον οποίο οι κοινωνίες συγκροτούνται ως πολιτικές κοινότητες, εκτός των άλλων, και με όρους συμβολικούς, που τις καθορίζουν και ως ηθικές κοινότητες.

Μια πολιτική κοινότητα, όταν αποκτήσει υπόσταση (και) ηθικής κοινότητας, όταν αρχίσει, δηλαδή, να αντιλαμβάνεται το (πολιτικά) σωστό και λάθος με όρους ιερού ή βέβηλου, τότε αποκτά «πολιτική θρησκεία».

Τότε μπορούμε να διακρίνουμε ομοιότητες με κάθε άλλη θρησκεία, από την ύπαρξη τελετουργιών, ακόμα και «θυσιών», μέχρι τη δημιουργία και λειτουργία ενός «ιερατείου», θέση στο οποίο βέβαια διεκδικούν πολλοί.

Θα καταλάβετε καλύτερα τι εννοούμε με κάποιο παράδειγμα στον πίνακα. Το αντλούμε από ένα άρθρο του καθηγητή Συγκριτικής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου κ. Μανούσου Μαραγκουδάκη.

Ο οποίος υποστηρίζει ότι στη χώρα μας, την οποία δεν λες και την πιο κανονική χώρα του κόσμου, έχουν εδραιωθεί δύο τέτοιες πολιτικές θρησκείες, σε αντίθεση με κάθε άλλο κράτος έθνος του… πολιτισμένου κόσμου.

Θα μπορούσαμε αυτές τις δύο πολιτικές θρησκείες να τις διακρίνουμε στο πέρασμα των δεκαετιών, περισσότερο εμφανείς όμως γίνονται μετά τον πόλεμο, τον εμφύλιο, και, κυρίως, στα χρόνια που ακολούθησαν.

Την πρώτη ο κύριος Μαραγκουδάκης την ονομάζει «εθνική πολιτική θρησκεία» και έχει ως επίκεντρό της τους μεγάλους εθνικούς αγώνες και τις ένδοξες σελίδες της ιστορίας μας. Μπορούμε να φανταστούμε το τελετουργικό της.

Το οποίο εστιάζεται κυρίως στις εθνικές επετείους, αλλά όχι μόνο τις «εθνικές». Με γιορτές, πατριωτικές ομιλίες, παρελάσεις, παραδοσιακούς χορούς, έχοντας ως ιερά βιβλία μόνο τις ηρωικές σελίδες της Ιστορίας.

Τα τελευταία χρόνια, βέβαια, ως ιερά κείμενα χρησιμοποιούνται όλο και πιο συχνά και διάφορες «γραφές» γερόντων, οι οποίες εντοπίζονται σε ειδική μερίδα του Τύπου και σε συγκεκριμένα σάιτ του διαδικτύου.

Οι πιστοί αυτής της «εθνικής πολιτικής θρησκείας» δεν είναι άλλοι από τους πολίτες που τοποθετούνται στη λαϊκή δεξιά, εννοείται στην ακροδεξιά, αλλά και στον χώρο των εκκλησιαστικών οργανώσεων˙ κυρίως.

Το άλλο πουλάκι:

Ποια είναι η δεύτερη πολιτική θρησκεία;

Από την άλλη, λοιπόν, πλευρά έχουμε αυτήν που θα αποκαλούσαμε «λαϊκή πολιτική θρησκεία», η οποία έχει ως σημεία αναφοράς της τους μεγάλους λαϊκούς αγώνες, το ΕΑΜ, το Πολυτεχνείο… Το τελετουργικό της είναι επίσης πολύ γνωστό.

Περιλαμβάνει πορείες, συγκρούσεις με τα ΜΑΤ (όπως λεγόταν παλιά) καταλήψεις κτηρίων ή εργασιακών χώρων, απεργιακές κινητοποιήσεις κ.λπ. Καταλαβαίνετε, φαντάζομαι ποιοι είναι οι πιστοί αυτής της πολιτικής θρησκείας.

Πρόκειται για τη λεγόμενη Αριστερά. Με την ευρεία έννοια, καθώς μέσα της μπορούμε να εντάξουμε και τη διανόηση του τόπου, πολλούς πανεπιστημιακούς, ανθρώπους της τέχνης και των γραμμάτων κ.λπ.

Τα ιερά τους βιβλία είναι οι πιο… απόκρυφες σελίδες της Ιστορίας, καθώς και τα κείμενα διάφορων «καταραμένων» συγγραφέων, όπως βέβαια και των θεωρητικών του μαρξισμού. Εννοείται και οι κομματικές εφημερίδες.

Για όσους από τους πιστούς της διαβάζουν. Διότι πολλοί έχουν μια επιδερμική, μια «δήθεν» σχέση με το διάβασμα, και τους αρέσει περισσότερο να τσαλαβουτάν εδώ κι εκεί και, ό,τι αρπάξουν. Τα υπόλοιπα στο καφενείο.

Το αξιοθαύμαστο είναι πως αυτές οι δύο πολιτικές θρησκείες συνυπήρχαν στη χώρα μας χωρίς να δημιουργούνται ιδιαίτερα προβλήματα. Βεβαίως, οι πιστοί τής μιας έβλεπαν πάντοτε υποτιμητικά εκείνους της άλλης.

Οι μεν θεωρούσαν τους δε συντηρητικούς (δίνοντας πάντοτε αρνητικό πρόσημο στη λέξη), ενώ εκείνοι χαρακτήριζαν τους πρώτους «κουλτουριάρηδες» (αυτή η λέξη κι αν έφτασε να έχει αρνητικό πρόσημο).

Φυσικά δεν έπαψαν ποτέ και οι πολιτικές συγκρούσεις. Πολλές φορές ιδιαίτερα έντονες. Με μοναδική ίσως εξαίρεση κάποια χρόνια του ΠαΣοΚ, όταν το λαϊκό συνυπήρξε κάπως πιο αρμονικά με το εθνικό στοιχείο.

Ωστόσο, εκεί που το κακό παράγινε, ήταν στα χρόνια της κρίσης, όταν φτάσαμε στο σημείο οι πιστοί των δύο αυτών πολιτικών θρησκειών να θεωρούν οι μεν τους δε προδότες και εκείνοι τους πρώτους φασίστες.

Και ένα τρίτο πουλάκι:

Ας δώσουμε όμως τον λόγο στον κ. Μαραγκουδάκη:

«Οι οπαδοί του εθνικού αφηγήματος και της εθνικής πολιτικής θρησκείας κατηγορούνται για φασισμό, ενώ οι οπαδοί της λαϊκής πολιτικής θρησκείας, αυτοί που θέτουν “τα συμφέροντα των λαών πάνω από τους φασιστικούς εθνικισμούς”, κατηγορούνται για εθνική προδοσία.

Φυσικά δεν ισχύει κανένα από τα παραπάνω. Ή μάλλον, ως εκλογικεύσεις είναι το ίδιο κατανοητές και εύλογες στα πλαίσια αυτών των δύο αναγνωρισμένων από το κράτος και ενσωματωμένων στο εκπαιδευτικό σύστημα πολιτικών θρησκειών.

Γιατί στην Ελλάδα συμβαίνει κάτι πολύ ιδιάζον: ενώ τόσο ο Παύλος Μελάς και ο Μεγαλέξανδρος, όσο και το Πολυτεχνείο και οι αντι-ιμπεριαλιστικοί αγώνες των λαών έχουν χώρο στο εκπαιδευτικό μας σύστημα και τις δημόσιες τελετές, ουδείς σκέφθηκε ότι από ένα σημείο και μετά αυτά τα δύο συμβολικά συστήματα είναι αντιπαραθετικά και συγκρουσιακά.

Και ουδείς σκέφθηκε ότι όχι μόνον χρήζουν αναβάθμισης και ανανέωσης στα πλαίσια μιας σύγχρονης μετα-εθνικιστικής και μετα-σοσιαλιστικής εποχής, αλλά πάνω απ’ όλα χρήζουν σύνθεσης.

Μία σύνθεση που θα συνενώσει σύμβολα και πολίτες, επιτρέποντας έτσι την εννοιολογική σύνθεση του νοήματος της δημοκρατίας, ώστε αυτό να είναι κοινό για όλους μας, δεξιούς, αριστερούς και φιλελεύθερους».

Μετά από όλα αυτά, δεν μένει σε όσους σκεφτόμαστε πραγματικά την ανάγκη ύπαρξης μιας τέτοιας σύνθεσης, το να αναζητήσουμε και τρόπους να την πετύχουμε. Εδώ νομίζω θα παιχθεί ένα μεγάλο στοίχημα το επόμενο διάστημα.

 Θρησκευτικά, σήμερα!