160614 ΧΡΗΣΤΙΚΟΝ

Το ένα πουλάκι:

Να μιλήσουμε και για τη γλώσσα;

Τώρα που καταλήξαμε ότι δεν είναι η διδασκαλία των Αρχαίων το πραγματικό θέμα που έθεσε ο υπουργός κ. Φίλης με τη μείωση των διδακτικών ωρών, μπορούμε να πάρουμε κι εμείς μέρος στον διάλογο για το αν έχει νόημα η διδασκαλία αυτή.

Υπάρχουν δύο κύριες απόψεις που θέτουν όμως και πάλι το θέμα της συζήτησης σε λάθος βάσεις. Και οι δύο διασταυρώνουν τα ξίφη τους γύρω από το αν τα Αρχαία Ελληνικά χρειάζονται, προκειμένου να μπορεί κανείς να μιλά σωστά τη γλώσσα μας.

Φαίνεται πως δεν χρειάζονται. Αυτό μπορεί να το παρατηρήσει κανείς διά γυμνού οφθαλμού και δεν υπάρχει λόγος να καταφεύγει σε επιστημονικές έρευνες. Θα σας εξηγήσω αμέσως τι εννοώ.

Παρατήρηση πρώτη. Υπάρχουν ωραιότατοι ομιλητές της γλώσσας μας, οι οποίοι δεν έχουν διδαχτεί ποτέ τους τα Αρχαία Ελληνικά. Το ίδιο ισχύει και για ομιλητές άλλων γλωσσών και μη σας φανεί περίεργο το επιχείρημα. Μαθαίνουν τη γλώσσα τους, μπορεί να τη μαθαίνουμε κι εμείς, χωρίς να γνωρίζουν κάποια παλαιότερη μορφή της.

Πιθανότατα να μην υπάρχει τέτοια μορφή, τουλάχιστον που να έχει τη σχέση που έχει η δική μας σημερινή γλώσσα με εκείνη των αρχαίων προγόνων μας. Αυτό όμως δεν μειώνει την αξία του επιχειρήματος.

Παρατήρηση δεύτερη. (Πάντα διά γυμνού οφθαλμού.) Υπάρχουν χρήστες της γλώσσας που, ενώ έχουν διδαχτεί σε βάθος τα Αρχαία Ελληνικά, δυσκολεύονται να επικοινωνήσουν, όπως τουλάχιστον θα περίμενε κανείς από αυτούς. Μην πάει ο νους σας σε φιλολόγους, ή μόνο σ’ αυτούς, αλλά και σε ξένους που μαθαίνουν Αρχαία.

Το ερώτημα λοιπόν που τίθεται είναι: Αν τα Αρχαία Ελληνικά δεν χρειάζονται προκειμένου να γίνει κάποιος καλύτερος χρήστης της σημερινής μας γλώσσας, τότε είναι και τελείως άχρηστη η διδασκαλία τους;

Μη βιάζεστε, δεν ήρθε ακόμη η ώρα της απάντησης σ’ αυτό το ερώτημα. Διότι προέχει να απαντηθεί ένα άλλο, πολύ σημαντικό. Τι εννοούμε όταν λέμε καλός χρήστης της γλώσσας μας. Και συγκεκριμένα της σημερινής της μορφής;

Το άλλο πουλάκι:

Πολύ δύσκολο να απαντηθεί κάτι τέτοιο!

Μπορεί, ας πούμε, να θεωρηθεί κάποιος καλός χρήστης της γλώσσας μας, όταν πηγαίνει στην εκκλησία και δεν καταλαβαίνει τι λέει το Ευαγγέλιο; Και, γιατί μόνο το Ευαγγέλιο και όχι και o Απόστολος;

Σε ποια κατηγορία χρήστη θα κατατάσσαμε κάποιον, έναν μαθητή ας πούμε, που γράφει άριστα στην έκθεση, όμως δεν μπορεί να κατανοήσει ένα κείμενο του Παπαδιαμάντη. Και, γιατί μόνο του Παπαδιαμάντη και όχι και του Ροΐδη;

Βλέπετε, μπορεί οι γλωσσολογικές θεωρίες να υποστηρίζουν διάφορα και οι παρατηρήσεις διά γυμνού οφθαλμού να μας κάνουν σοφότερους, όμως το θέμα με τη γλώσσα μας είναι ότι όλες οι παλαιότερες μορφές ενυπάρχουν, είναι παρούσες στη σύγχρονη μορφή της.

Ένας «καλός χρήστης» της ελληνικής γλώσσας θα πρέπει εκ των πραγμάτων να προεκτείνει τις… δυνατότητες του και στο παρελθόν, τουλάχιστον στον τομέα της κατανόησης ενός παλαιότερου κειμένου. Έτσι όμως ανοίγεται μπροστά του, στην πραγματικότητα πίσω του, ένα τεράστιο πέλαγος που φτάνει… μέχρι τον Όμηρο.

Πού θα μπει το όριο; Αφήστε που τα ερωτήματα μπορούν να συνεχιστούν και αυτά επ’ αόριστον. Τι ακριβώς σημαίνει «κατανόηση»; Όταν ο Ροΐδης λέει «διά της αυτής απανθρώπου μαχαίρας απέκοψαν αυτώ… πάσαν πατρότητος ελπίδαν», είναι αρκετό να καταλάβουμε την κυριολεξία της φράσης ή θα πρέπει να μπορούμε να αντιληφθούμε και να εκτιμήσουμε και το λεπτό χιούμορ του συγγραφέα;

Το ζήτημα, λοιπόν, δεν είναι καθόλου… λεπτό. Και, όπως είπαμε και χθες, έχει να κάνει με το περίφημα αναλυτικό πρόγραμμα, το οποίο, πέρα από τους στόχους, πρέπει να αντιμετωπίζει και ζητήματα ­διαχείρισης του διδακτικού χρόνου.

Βλέπετε, κανένα γνωστικό αντικείμενο δεν διδάσκεται μόνο του, αλλά σε… ανταγωνισμό με άλλα. Όπως σωστά παρατηρήθηκε, ο σχολικός χρόνος είναι πεπερασμένος και θα πρέπει να χωρέσουν σ’ αυτόν ένα σωρό αντικείμενα, όλα εξίσου «σημαντικά». 

Μια απάντηση θα ήταν η «προσφορά» μαθημάτων Αρχαίων Ελληνικών από το υπουργείο Παιδείας, σε εθελοντική βάση παρακολούθησης, σε διδακτικούς κύκλους έξω και πέρα από το σχολικό ωράριο. Για μαθητές, αλλά και για ενήλικες.

Αυτό θα έλυνε και το θέμα της εργασιακής απασχόλησης των φιλολόγων, θέμα που μπαίνει επίσης στον σχετικό «διάλογο» και τον παρεκτρέπει από την ουσία του.

Και ένα τρίτο πουλάκι:

Θα σας πω μια ιστορία!

Πριν από πολλά χρόνια, το μάθημα των Θρησκευτικών στην ΣΤ΄ τάξη του Δημοτικού χωρίζονταν σε δυο τομείς. Μια ώρα γινόταν «Κατήχηση και Λειτουργική» και την άλλη «Ευαγγελικές Περικοπές».

Κάποιος δάσκαλος, εκμεταλλευόμενος τη δεύτερη ώρα, αντί να περιορίζεται στην «ερμηνεία και ανάλυση του Ευαγγελίου», προσπαθούσε να μυήσει σιγά σιγά τα παιδιά στη γλώσσα του ιερού κειμένου. 

Στην αρχή με λίγη βοήθεια, δίνοντάς τους ένα μικρό λεξιλόγιο, και αργότερα τονίζοντας τη ρίζα, την ετυμολογία μια λέξης και θυμίζοντας τη σημερινή της χρήση, τα παιδιά αποκτούσαν την ικανότητα, μέχρι το τέλος της χρονιάς,  να καταλαβαίνουν αρκετά καλά τι λέει μια ευαγγελική περικοπή.

Το πιο ενδιαφέρον είναι ότι αγαπούσαν το «μάθημα» και περίμεναν την ώρα εκείνη για να ασχοληθούν με την περιπέτεια της γλώσσας, αλλά και, μέσα από αυτήν, να γίνουν κοινωνοί των μηνυμάτων του Ευαγγελίου, στηριζόμενα στις δικές τους δυνάμεις.

Συμπέρασμα; Πολλά μπορούν να γίνουν, αλλά…

Αρχαιογλωσσολατρεία!