150525 ΠΟΙΗΤΙΚΟΝ

Το ένα πουλάκι:

Ποίημα!

Έχετε σκεφτεί ποτέ γιατί, άραγε, χαρακτηρίζουμε μ’ αυτό τον τρόπο κάτι που θεωρούμε εξαιρετικά ωραίο;

Και δεν εννοώ μόνο ωραίο στην εμφάνιση «Έκανε η μάνα μου ένα στιφάδο…. ποίημα!», σου λέει ο άλλος και το εννοεί.

Δεν είναι τυχαίο ότι ως λαός και ως χρήστες της ελληνική γλώσσας έχουμε μια ιδιαίτερη σχέση με την ποίηση. Βλέπετε ποιήματα είναι τα δύο πρωταρχικά μας κείμενα - μήτρες όχι μόνο της δικής μας λογοτεχνίας, αλλά και της Ευρωπαϊκής.

Κι αργότερα, η ποίηση ήταν για αιώνες η κύρια φόρμα λογοτεχνικής έκφρασης και δεν είναι χωρίς σημασία το γεγονός ότι αυτή μας χάρισε και τα δύο Νόμπελ.

Με ποιήματα εκφραζόμαστε, λοιπόν, είτε αυτά είναι απλοϊκά στιχάκια, είτε δείγματα υψηλής τέχνης, είτε γίνονται δημοτικά και λαϊκά τραγούδια, είτε μένουν σε βιβλία που τα ανοίγουν μόνο οι λάτρεις του είδους.

Πέρα όμως από αυτή την παράδοση και την περιρρέουσα ατμόσφαιρα, εκείνο που μας φέρνει σε επαφή με την ποίηση είναι το Σχολείο, από τις πρώτες τάξεις του Δημοτικού, μέχρι το Λύκειο.

Μέσα εκεί θα διανύσουμε μια εξαίσια διαδρομή από τους σπουργίτες που έπεσαν σε μια ρόγα από σταφύλι, μέχρι τις Θερμοπύλες κι εκείνους όπου ώρισαν στη ζωή των και τις φυλάγουν.

Οδηγοί στην πορεία μας αυτή οι δάσκαλοι και οι καθηγητές μας, το μάθημα των οποίων, εμείς τουλάχιστον οι μεγαλύτεροι το έχουμε συνδέσει με την παροιμιώδη ερώτηση «τι θέλει να πει ο ποιητής».

Αλήθεια, πόσο δύσκολο ήταν για μας, που, χωρίς να το ξέρουμε λέγαμε τα σύκα σύκα και τη σκάφη σκάφη, να καταλάβουμε τι εννοεί ο ποιητής μ’ εκφράσεις όπως «Φέρνω ζαλιά στις πλάτες μου τα χέρια των νεκρών» ή «Σαν τα νερά ενός ορκωτού δικαστηρίου ταράχτηκε η γαλήνη των ματιών της»!

Τώρα όμως που το ξανασκέφτομαι βλέπω πως ελάχιστο τόπο έπιασαν οι προσπάθειες των δασκάλων μας, αφού, μετά από τόσες ώρες ενασχόλησης με την ποίηση, δεν είμαστε ακόμη σε θέση να αναγνωρίσουμε μια κυριολεξία από ένα σχήμα λόγου.

Το άλλο πουλάκι:

Και την πατάμε!

Διότι, αν καταλαβαίναμε τι θέλει να πει ο ποιητής με τη φράση «με ένα νόμο κι ένα άρθρο», τώρα ίσως ήταν διαφορετική η πολιτική και οικονομική κατάσταση της χώρας.

Εμείς όμως μείναμε εκεί, στα σύκα και τη σκάφη, ανίκανοι να αντιληφθούμε την ποίηση που κρύβεται ακόμη και στις προεκλογικές εξαγγελίες - να γιατί πήγαν στράφι οι ώρες που καθίσαμε στα θρανία και μελετήσαμε Ελύτη και Σεφέρη και Βρεττάκο…

Τι εννοούσε, λοιπόν, ο ποιητής, λέγοντας ότι θα σκίσει το μνημόνιο ή ότι θα το καταργήσει με ένα νόμο κι ένα άρθρο;

Θα μπορούσε να κάνει κανείς ολόκληρη λογοτεχνική ανάλυση, θα μπορούσαν να γραφούν δοκίμια και μελέτες για το ξεκλείδωμα αυτών των φράσεων, όμως τώρα πλέον δεν έχει νόημα.

Διότι μας πρόλαβε η Ιστορία. Κι έδωσε τη δυνατότητα στον ποιητή να… δραματοποιήσει τους στίχους του, να τους δώσει σάρκα και οστά, να κάνει το όραμα πράξη.

Δεν χρειάζεται, λοιπόν, καμιά ανάλυση. Τώρα ξέρουμε ακριβώς τι εννοούσε ο ποιητής.

Τι ξέρουμε;

Πρώτα πρώτα αυτό που είπε η κυρά Ζωή, πως κακώς εξέλαβαν κάποιοι κυριολεκτικά τους στίχους εκείνους -αυτή είναι πάντοτε μια λανθασμένη προσέγγιση.

Αυτό που οφείλει να κάνει ο καλός αναγνώστης, ιδίως αν μελετά κάποιον ποιητή της «πολιτικής σχολής» και ιδιαίτερα την «προεκλογική» του περίοδο, είναι να συγκρίνει διακειμενικά το έργο του με το γνωστό ανέκδοτο του λαγού: «Λέμε και καμιά λαμακία για να περάσει η ώρα».

Μόνο έτσι θα μπορέσει να αναλύσει τα ποιήματα αυτής της περιόδου και να αντιληφθεί το βαθύτερο νόημα των στίχων. Διαφορετικά, μπορεί να κάνει το λάθος να πιστέψει πως «σκίζω το μνημόνιο» θα πει γυρίζω πίσω το κουμπί του χρόνου κι επαναφέρω τη χώρα στις ξένοιαστες μέρες των διακοποδανείων και της αστακομακαρονάδας.

Και ένα τρίτο πουλάκι:

Σχήμα λόγου!

Ευτυχώς που δεν έπεσε κάτι τέτοιο στις Πανελλήνιες Εξετάσεις (χωρίς να αποκλείεται ότι θα συμβεί στο μέλλον –όλα τα περιμένουμε πλέον) κι άντε μετά να σκοτωθούν οι αναλυτές των φροντιστηρίων και οι εκπρόσωποι των φιλολόγων στα κανάλια, για το πώς ερμηνεύεται το σχήμα.

Πού ακριβώς πρέπει να δοθεί το βάρος της… μεταφοράς. Στο «θα καταργήσουμε» ή στο «με ένα νόμο κι ένα άρθρο»;

Αν σταθούμε στο πρώτο, σε ποιες άραγε έννοιες παραπέμπει η κατάργηση; Στη συνέχεια; Στη μετατροπή; Στην εξέλιξη;

Αν, πάλι, μείνουμε στο δεύτερο μέρος, μήπως το «ένας νόμος» παραπέμπει στη γενικότερη έννοια του Νόμου, όπως τη γνωρίσαμε διαχρονικά, από τον Μωυσή και τους Ρωμαίους, μέχρι τις σύγχρονες προσεγγίσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου ή του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης;

Τέτοιου είδους θέματα θα έπρεπε να συζητάμε φίλοι μου, αντί να μαλώνουμε για τις αντιφατικές δηλώσεις του Βαρουφάκη ή το κατσάδιασμα του Αστυνομικού από την κυρά Ζωή (μπροστά στις κάμερες).

Φαίνεται όμως πως η δεύτερη μεγάλη μας κλίση, η πολιτική, έχει επισκιάσει την ποίηση και καλά θα είναι να επαναφέρουμε τα πράγματα σε κάποιο μέτρο. Στο πλαίσιο αυτό θεωρώ πως η τοποθέτηση ενός ποιητή στο Υπουργείο Παιδείας έχει να προσφέρει πολλά και είναι άριστη ιδέα.

Ήδη έχουμε δείγματα…

Το ποίημα της Ζωής μας!