150930 ΠΡΑΓΜΑΤΙΣΤΙΚΟΝ

Το ένα πουλάκι:

Πραγματισμός και πραγματικότητα.

Είναι κάτι που θέλω να το σχολιάσω εδώ και πάρα πολύ καιρό, όμως πάντοτε κάτι άλλο προκύπτει και ξεμένει. Τώρα μάλλον ήρθε η ώρα του.

Τι σχέση έχει ο πραγματισμός με την πραγματικότητα; Όπως θα δούμε έχουν μια ιδιαίτερη σχέση, όχι όμως αυτήν που πολλοί φαντάζονται ή αφήνουν να εννοηθεί από τα γραφόμενά τους.

Για να αντιληφθούμε το πράγμα στην πραγματική του διάσταση, ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Σε όλη τη διάρκεια της κρίσης, τότε που σιγά σιγά το κίνημα («κίνημα») των αγανακτισμένων και το άλλο των «δεν πληρώνω» έπαιρναν πολιτική έκφραση μέσα από τον ΣΥΡΙΖΑ, ολοένα και περισσότεροι σχολιαστές συζητούσαν για το διαζύγιο του κόμματος με την πραγματικότητα.

Η πολιτική θέση πως τα μνημόνια έφεραν την κρίση, εκφράσεις όπως «ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός», ή δηλώσεις ότι υπάρχουν και διαφορετικοί τρόποι διαπραγμάτευσης έδειχναν πως ένα μέρος του πολιτικού φάσματος έχανε ολοένα και περισσότερο την επαφή του με την πραγματικότητα.

Ζούσαν και καλούσαν κι εμάς τους υπόλοιπους να ζήσουμε σε φανταστικούς κόσμους, όπου αρκεί να θέλεις κάτι και το σύμπαν όλο (πλεονασμός) θα συνωμοτήσει για να το αποκτήσεις.

Αν θυμόσαστε, είχαμε σχολιάσει κι εμείς αυτόν τον παιδιάστικο βολονταρισμό και τις δυσμενείς επιπτώσεις που μπορεί να έχει, ειδικά όταν  θα έρθει η ώρα να συγκρουστεί με την πραγματικότητα και να φάει τα μούτρα του. Πράγμα που συνέβη με τη διακυβέρνηση, τη διαπραγμάτευση, το δημοψήφισμα και, εν τέλει, την υπογραφή του τρίτου (του μακρύτερου) μνημονίου από τον Αλέξη Τσίπρα.

Πολλοί λοιπόν είπαν τότε «έφτασε το τέλος των ψευδαισθήσεων» και ότι όλοι (σχεδόν όλοι) όσοι αιθεροβατούσαν τα προηγούμενα χρόνια υποχρεώθηκαν να δουν, επιτέλους την πραγματικότητα, δηλαδή να γίνουν… πραγματιστές.

Εδώ ακριβώς θέλω να καταλήξω. Στο σφάλμα που υπάρχει σε αυτή την ταύτιση.

Διότι πραγματιστής, όπως θα δούμε αναλυτικότερα στη συνέχεια, δεν είναι αυτός που βλέπει, που αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα, που έχει σαφή επίγνωση του κόσμου γύρω του, σε αντίθεση με τον φαντασιόπληκτο η τον αιθεροβάμονα.

Το άλλο πουλάκι:

Ένα πρόσφατο παράδειγμα.

Σοβαρός δημοσιογράφος (αφήστε τους άλλους -μαζί με τη Ζωή- να λένε), σε έγκυρο έντυπο μεγάλης κυκλοφορίας (δεν έχουν σημασία τα ονόματα, το φαινόμενο εξετάζουμε), έγραφε την περασμένη Κυριακή:

«Στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια συγκρούονται ένας κόσμος που κινείται κυρίως από τη συγκίνηση και ένας κόσμος που προσδιορίζεται από τον πραγματισμό».

Για να καταλάβουμε ακριβώς πώς εννοεί τον πραγματισμό μπορούμε να διαβάσουμε λίγο παραπάνω όταν λέει:

«Για πρώτη φορά υποψιάστηκα ότι κοιτάζοντας την ίδια πραγματικότητα μπορεί κάποιοι να βλέπουν δυο διαφορετικές εικόνες. Οι μεν έναν πρωθυπουργό που ηττήθηκε έξω και κατέρρευσε μέσα. Έναν αποτυχημένο. Οι δε ένα παιδί που το ταλαιπώρησαν και οι έξω και οι μέσα. Έναν αδικημένο».

Καταλαβαίνουμε από τα συμφραζόμενα, λοιπόν, ότι πραγματιστές είναι όσοι βλέπουν την πραγματικότητα όπως είναι, στη συγκεκριμένη περίπτωση όπως και ο δημοσιογράφος, κείμενο του οποίου χρησιμοποιούμε ως παράδειγμα.

Όμως οι παππούδες μας έλεγαν «αρχή σοφίας ονομάτων επίσκεψις», γι’ αυτό κι εμείς το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε είναι να ανοίξουμε ένα λεξικό και να δούμε τι μας λέει για τον πραγματισμό.

Το λεξικό των –ισμών, του Αντώνη Διαμαντίδη είναι νομίζω το πιο κατάλληλο για την περίπτωσή μας. Ας ψάξουμε το λήμμα:

«πραγματισμός Φιλοσοφικό ρεύμα, το οποίο είναι μια από τις μορφές του υποκειμενισμού, ιδεαλισμού, διαδεδομένο κυρίως στις ΗΠΑ. […] Οι βασικές αρχές του πραγματισμού διατυπώθηκαν από το Πηρς (Charles Sanders Peirce), αλλά αυτός που τις βελτίωσε και τις διέδωσε ήταν ο Τζέημς (William James)».

Όσοι ασχολούνται με τα παιδαγωγικά θα ξέρουν ότι μεγάλη μορφή του πραγματισμού που επηρέασε πολύ και τις παιδαγωγικές εξελίξεις ήταν ο Ντιούι (John Dewey), ο οποίος πίστευε ότι πρέπει να επιλέγουμε και να διδάσκουμε ό,τι είναι πρακτικά χρήσιμο στην καθημερινή ζωή. Ας επανέλθουμε όμως στο λεξικό μας:

«Ο πραγματισμός ταυτίζει την αντικειμενική πραγματικότητα με το σύνολο της υποκειμενικής πείρας των αισθημάτων. Η κύρια διαφορά του από τον εμπειριοκριτικισμό είναι ότι ο πραγματισμός θεωρεί σημαντικό ό,τι είναι ωφέλιμο και χρήσιμο. Φυσικά η ωφελιμότητα είναι υποκειμενική έννοια και αντιμετωπίζεται από κάθε άτομο με άλλα κριτήρια. Τελικά, ο πραγματισμός προσπαθεί να υποβάλει τη γενική φιλοσοφική σκέψη στους σκοπούς του πρακτικού βίου και αναζητά την πρακτική εφαρμογή της ουσίας των ιδεών».

Και ένα τρίτο πουλάκι:

Καταλάβατε τη διαφορά;

Πραγματιστής, λοιπόν, δεν είναι εκείνος που βρίσκεται πιο κοντά στην πραγματικότητα και έχει πάψει ζει σε κόσμους φανταστικούς που πλάθει με την φαντασία του. Πραγματιστής είναι όποιος πιστεύει πως στόχος του ανθρώπου (και της πολιτικής) είναι η επίλυση πρακτικών προβλημάτων της καθημερινότητας, με σκοπό μάλιστα να προκύπτει και κάποιο όφελος.

Αυτό το τελευταίο, το πρακτικό όφελος, είναι που κάνει τον πραγματισμό και τον πραγματιστή να απομακρύνεται από ή να αποφεύγει μια σημαντική παράμετρο της πραγματικότητας που είναι η τέχνη. «Πραγματιστής» (θα ήθελε να) ήταν και ο Μανώλης, ο Βασίλης Λογοθετίδης, «μπαίνεις, τσακ, βγαίνεις, τσακ», που δεν ήξερε να εκτιμήσει την αξία ενός πίνακα ή ενός χαλιού, αφού δεν έχουν πρακτικό όφελος.

Θα ήταν καλό, λοιπόν, να αναζητήσουν μια άλλη λέξη όσοι θέλουν να περιγράψουν τον ρεαλιστή και προσγειωμένο στην πραγματικότητα άνθρωπο, γιατί όπως είδαμε, το «πραγματιστής» δεν κάνει.

 

Πράγματι…