16033 ΕΝΣΥΝΑΙΣΘΗΤΟΝ

Το ένα πουλάκι:

Ενσυναίσθηση!

Έχουμε ξαναμιλήσει για τον όρο. Μπορεί ο αυτόματος διορθωτής να μην τον αναγνωρίζει, όμως θεωρείται πλέον πολύ οικείος στην ανθρώπινη συμπεριφορά. Σημαίνει το να ταυτίζεσαι συναισθηματικά με τον άλλο.

Δηλαδή να κατανοείς τη θέση του, να αντιλαμβάνεσαι από ποια αφετηρία ξεκινά, από πού πηγάζουν οι σκέψεις και τα συναισθήματά του, για ποιους λόγους αντιδρά όπως αντιδρά…

Να ταυτίζεσαι, δηλαδή, μαζί του, χωρίς όμως να χάνεις και την δική σου οπτική.

Το περίεργο είναι ότι ο όρος έφτασε στη χώρα μας ως μετάφραση του αγγλικού empathy, που, αν το λέγαμε εμπάθεια, θα κάναμε τεράστιο λάθος.

Δεν πρέπει επίσης να τον συγχέουμε με την συμπάθεια. Κατανοώ δεν σημαίνει οπωσδήποτε συμπάσχω, ούτε καν δικαιολογώ.

Αυτό το αντιλαμβανόμαστε καλύτερα αν παρατηρήσουμε συμπεριφορές και αντιδράσεις ανθρώπων με τις οποίες διαφωνούμε, επειδή δεν εμπίπτουν στο δικό μας αξιακό σύστημα.

Μπορούμε, για παράδειγμα, να καταλάβουμε για ποιον λόγο ένα μέλος της Λαϊκής Ενότητας επιτίθεται με ύβρεις και προπηλακισμούς σε έναν πρώην σύντροφό του, μέλος της κυβέρνησης, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι τον δικαιολογούμε. (Γι’ αυτό σκεφτόμαστε να συζητήσουμε αύριο, αν δεν έχετε αντίρρηση.)

Η ενσυναίσθηση επίσης δεν μπορεί να ταυτίζεται με τον ανθρωπισμό, την έκφραση καλοσύνης. Μπορεί κάποιος άνθρωπος να βοηθάει γενικώς τους συνανθρώπους του, χωρίς όμως να μπαίνει ποτέ στον κόπο να τους καταλάβει, να… έρθει στη θέση τους.

Πιθανότατα, με τη βοήθεια που παρέχει να εξορκίζει δικούς του δαίμονες ή να εξαγοράζει κρυμμένες ενοχές. Το παρατηρούμε συχνά στην κοινωνία από ελεήμονες ανθρώπους, οι οποίοι δεν θέλουν να έχουν καμιά παραπέρα σχέση με εκείνους που είναι αποδέκτες της ελεημοσύνης τους.

Το βλέπουμε και τώρα με την ένθερμη, ομολογουμένως, υποδοχή των προσφύγων. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που μπορούν πρόθυμα να βοηθήσουν όσο χρειάζεται, όμως… από μακριά. Μην τους πεις να έχουν οποιαδήποτε προσωπική επαφή με τους πρόσφυγες. Αν είναι δυνατόν, ούτε να τους βλέπουν.

Το άλλο πουλάκι:

Ενσυναίσθηση, λοιπόν.

Διάβασα ένα ενδιαφέρον κείμενο του Στάθη Παχίδη στο Protagon που είχε τίτλο «Σύροι για μια νύχτα». Σ’ αυτό μας προτείνει, προτρέπει μάλλον, να προσπαθήσουμε να ζήσουμε για μια νύχτα όπως οι πρόσφυγες.

Να μαζέψουμε σε έναν σάκο ό,τι θεωρούμε απαραίτητο και, αφού πάρουμε μια παλιά σκηνή μας –κάπου θα υπάρχει ξεχασμένη- να πάμε και να κατασκηνώσουμε για ένα βράδυ κάπου σε ένα διπλανό οικόπεδο στην Ειδομένη.

Το κείμενο τελειώνει ως εξής:

«Καθώς θα ξημερώνει επί δικαίων και αδίκων, ξάγρυπνοι, ξεπαγιασμένοι και στο σημείο μηδέν, θα μπορούμε πια να έχουμε γνώση, λόγο και άποψη επί του Προσφυγικού».

Να με συγχωρεί ο Στάθης Παχίδης, αλλά δεν θα συμφωνήσω μαζί του. Όταν λέμε να μπεις στη θέση του άλλου δεν εννοούμε ακριβώς αυτό. Αλίμονο αν λόγο, ας πούμε, για τους καρκινοπαθείς είχαν μόνο όσοι έχουν νοσήσει και οι ίδιοι.

Από την άλλη, όσο καλή κι αν είναι μια προσομοίωση, δεν εξυπηρετεί σε τίποτε, απλώς και μόνο επειδή είναι προσομοίωση. Όταν ξέρω ότι την επόμενη μέρα θα είμαι στην ασφάλεια και την άνεση του σπιτιού μου είμαι διατεθειμένος να υποστώ πολλά.

Και δεν είναι λίγοι που το κάνουν. Που παίρνουν τα βουνά και ταλαιπωρούνται, μένουν σε σκηνές, κοιμούνται υπό βροχή, περπατούν μέρες, κουβαλούν όλα τους τα «υπάρχοντα» και μετά δείχνουν καμαρωτοί στους φίλους τους εικόνες από την τελευταία ορειβασία.

Τι μπορούν να καταλάβουν αυτοί από προσφυγιά; Φοβάμαι πως κανείς μας δεν μπορεί να καταλάβει και μακάρι να μη χρειαστεί ποτέ να καταλάβουμε. Ωστόσο, όπως είπαμε και χθες, δεν είναι λίγα αυτά που μπορούμε να διδαχτούμε από την φοβερή εμπειρία αυτών των ανθρώπων.

Να σκεφτούμε, για παράδειγμα, τι θα θεωρούσαμε εμείς απολύτως απαραίτητο για την επιβίωσή μας. Αν μας έλεγαν να κάνουμε μια λίστα από τα υπάρχοντά μας που δεν θα αποχωριζόμασταν ποτέ, που να μπορούμε όμως και να τα κουβαλήσουμε στην πλάτη, τι θα βάζαμε μέσα;

«Μη δένεσαι ποτέ με πράγματα που δεν θα μπορούσες να τα πάρεις μαζί σου, αν έπιανε φωτιά το σπίτι σου», είχα διαβάσει κάπου και μου είχε κάνει εντύπωση. Εμείς τι θα μπορούσαμε να αποχωριστούμε από όσα θεωρούμε… «απολύτως απαραίτητα» που θα έλεγε και ο Λογοθετίδης;

Και ένα τρίτο πουλάκι:

Και σε τι πάνω μπορούμε να οικοδομήσουμε;

Θα σας πω πάλι μια ιστορία από το σχολείο. Είχαμε κάποιον φωτισμένο καθηγητή που, όταν μας μιλούσε για τους πρόσφυγες του ’22 μας τόνιζε πως οι άνθρωποι έχασαν τα πάντα, εκτός…

«Τα μόνα πράγματα που δεν μπορείς να χάσεις είναι και εκείνα που δεν μπορεί να σου τα χαρίσει κανείς, παρά να τα κατακτήσεις μόνος σου», μας έλεγε. «Τη μόρφωση και τον χαρακτήρα σου. Όπου κι αν πας θα τα κουβαλάς μαζί σου. Όλα τα άλλα, σπίτια, αυτοκίνητα, ρούχα, κοσμήματα, αλλά και ομορφιά ή εξουσία μπορείς να τα χάσεις. Αυτά τα δύο ποτέ».

Βέβαια, ισχύει και το ανάποδο. Την αμορφωσιά και τον παλιοχαρακτήρα σου δεν μπορείς να τα κρύψεις με όσα αγαθά ή εξουσίες κι αν τα σκεπάσεις. Πάντοτε θα σε χαρακτηρίζουν και θα σε εκθέτουν στα μάτια των υπολοίπων.

Αν τα έχουμε αυτά υπόψη μας, δεν θα χρειαστεί να μπούμε εικονικά ούτε για μια μέρα στη θέση των προσφύγων. Μπορούμε να καταλάβουμε τι σημαίνει αξιοπρέπεια και να φερθούμε αναλόγως.

Σε ποιανού θέση να πρωτομπούμε!