181025 ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΚΟΝ-2

Το ένα πουλάκι:

Σήμερα θα κλέψω…

Επειδή κάποια πράγματα δεν μπορούμε να τα συζητάμε στο περίπου, αλλά πάνω σε συγκεκριμένες προτάσεις, έψαξα, βρήκα και έφερα το Πόρισμα της Επιτροπής για τις αλλαγές στο μάθημα της Ιστορίας.

Για να καταλάβετε, μιλάμε για ένα κείμενο πενήντα σελίδων, το οποίο δεν είναι δυνατόν να το δούμε λεπτομερώς. Και δεν μας ενδιαφέρει, άλλωστε, αφού περιέχει τα Αναλυτικά και τα Προγράμματα Σπουδών για κάθε τάξη.

Εμείς θα σταθούμε λίγο στο θεωρητικό πλαίσιο και, πιο συγκεκριμένα, στους Γενικούς Σκοπούς του μαθήματος, όπως τους διατύπωσε η δεκαμελής Επιτροπή του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής.

Ξεκινώ, λοιπόν τη αντιγραφή, δίνοντάς σας την απάντηση στο ερώτημα «γιατί διδάσκουμε Ιστορία». «Η απάντηση που δίνεται από τους θεσμικούς εκπαιδευτικούς φορείς είναι κοινή: θέλουμε πολίτες με ιστορική σκέψη και συνείδηση».

Τι σημαίνει όμως ιστορική σκέψη; Δεν είναι κάτι απλό. Πρόκειται για τον καρπό της δομικής συνύπαρξης έξι αλληλεπιδρώντων και αλληλοσυμπληρούμενων παραγόντων τους οποίους παραθέτω στη συνέχεια επιγραμματικά. Διαβάζω:

1. Ιστορική σημασία (νοηματοδότηση και σημαντικότητα). Σημαντικά θεωρούνται τα γεγονότα που επέφεραν μεγάλες αλλαγές σε βάθος χρόνου για μεγάλο αριθμό ανθρώπων. Με αυτή την έννοια ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος είναι αναμφίβολα γεγονός μεγάλης ιστορικής σημασίας.

Είναι όμως ιστορικά σημαντική η ζωή ενός εργάτη ή ενός σκλάβου; Ή είναι σημαντική η ζωή των προγόνων ενός μαθητή, οι οποίοι είναι σημαντικοί για αυτόν, αλλά όχι απαραίτητα για τους άλλους; Επομένως, η ιστορική σημασία εξαρτάται από την οπτική και το σκοπό του καθενός [...]

2. Χρήση πρωτογενών πηγών. Τα «σκουπίδια» της ιστορίας –γράμματα, έγγραφα, αρχεία, ημερολόγια, σχέδια, αφηγήσεις σε εφημερίδες, αντικείμενα, κτήρια, φωτογραφίες και άλλα ψίχουλα και κομμάτια που άφησαν πίσω τους αυτοί που πέθαναν –είναι θησαυροί για τον ιστορικό. Αυτά συνιστούν τις πρωτογενείς πηγές που αποκαλύπτουν τα μυστικά της ζωής στο παρελθόν [...]

3. Συνέχεια και αλλαγή. Οι μαθητές-τριες μερικές φορές εσφαλμένα αντιλαμβάνονται την ιστορία ως μια απλή σειρά γεγονότων. Από τη στιγμή που αρχίζουν να κατανοούν την ιστορία ως μια σύνθετη ανάμειξη συνέχειας και αλλαγής, αποκτούν μια θεμελιωδώς διαφορετική αίσθηση για το παρελθόν.

Γι’ αυτό είναι απολύτως αναγκαίο να καλλιεργούνται ήδη από την προσχολική ηλικία όχι μόνο χρονολογικές έννοιες (όπως π.Χ., μ.Χ., αιώνας, χιλιετία κτλ.) αλλά και έννοιες που αποκαλύπτουν την πολλαπλότητα του ιστορικού χρόνου και τα διαφορετικά επίπεδα-χρονικότητες της ιστορικής ζωής [...]

4. Αιτία και αποτέλεσμα. Εξετάζοντας τόσο τις τραγωδίες όσο και τα επιτεύγματα στο παρελθόν, συνήθως γεννώνται στο μυαλό ερωτήσεις του τύπου «πώς», «υπό ποιες προϋποθέσεις» και «γιατί». Αυτές οι ερωτήσεις δίνουν το έναυσμα για την έρευνα των αιτιών: Ποιες ήταν οι ενέργειες, οι πεποιθήσεις και οι περιστάσεις που οδήγησαν σε αυτές τις συνέπειες; [...]

5. Υιοθέτηση ιστορικής οπτικής. Παρά τη συνέχεια του ιστορικού χρόνου και τις επιβιώσεις του παρελθόντος στο παρόν, «το παρελθόν είναι μια ξένη χώρα». Για αυτό και είναι δύσκολο να το κατανοήσουμε. Η συνειδητοποίηση της διαφορετικότητας του παρελθόντος είναι μεγάλη πρόκληση για τους μαθητές [...]

6. Κατανόηση των ηθικών διαστάσεων της ιστορίας. Παρά την ιστορικότητα της συμπεριφοράς των ανθρώπων, των νοοτροπιών και του κώδικα των αξιών τους, έχουμε πάντα την τάση να διατυπώνουμε ηθικές κρίσεις για τις πράξεις και τις επιλογές των ανθρώπων στο παρελθόν.

Σύγχρονα ερωτήματα, όπως «έχουμε χρέος να θυμόμαστε αυτούς που έπεσαν υπερασπιζόμενοι την εθνική ανεξαρτησία ή μαχόμενοι για την ελευθερία» ή «πώς κρίνουμε μαζικά εγκλήματα, όπως το Ολοκαύτωμα, οι γενοκτονίες και τα σταλινικά γκουλάγκ», αποτελούν αναπόφευκτα μέρος της ηθικής διάστασης της ιστορίας [...]

Το άλλο πουλάκι:

Πώς επιτυγχάνονται όλα τα παραπάνω;

Διαβάζω: Αναγκαίος όρος είναι η ανάπτυξη κριτικής σκέψης. Κριτική σκέψη δεν είναι, όπως διατείνονται ορισμένοι, ο αυθαίρετος και περιστασιακός σχολιασμός προσώπων, γεγονότων ή θεσμών του ιστορικού παρελθόντος ή του παρόντος.

Η κριτική σκέψη είναι η δομική ολοκλήρωση και ο συνδυασμός νοητικών και ψυχολογικών δεξιοτήτων που είναι δυνατό να καλλιεργηθούν στο μάθημα της ιστορίας. Τέτοιες δεξιότητες είναι η αναλυτική και συνθετική ικανότητα, η επιχειρηματολογία, η τεκμηρίωση, η διακρίβωση της αιτιότητας που συνδέει τα ιστορικά γεγονότα μεταξύ τους, η αποκάλυψη των αξιών και των κινήτρων που καθοδήγησαν τη δράση ατόμων και ομάδων, η κατανόηση της ιστορικότητας των γεγονότων και των φαινομένων, η ιστορική ενσυναίσθηση [...]

Ακόμη: Η διδασκαλία της ιστορίας στοχεύει επιπλέον στην καλλιέργεια της εθνικής ταυτότητας, δηλαδή του αισθήματος του ανήκειν σε μια εθνική κοινότητα η οποία έχει διαμορφωθεί μέσα από ιστορικές διαδικασίες.

Βασικός στόχος είναι η ανάπτυξη της κριτικής συλλογικής αυτογνωσίας, ώστε οι μαθητές-τριες να κατανοούν το παρόν μέσα στο οποίο ζουν και το περιεχόμενο της εθνικής τους ταυτότητας –να κατανοήσουν δηλαδή ότι και η εθνική τους ταυτότητα έχει ιστορία.

Επιπλέον: Ιστορία διδάσκουμε για να καλλιεργήσουμε δημοκρατική συνείδηση. Και επειδή η δημοκρατία αποστρέφεται το δογματισμό και την αυθεντία, ενώ ενθαρρύνει τον πλουραλισμό των απόψεων, δημοκρατικό χρέος απέναντι στις επερχόμενες γενιές πολιτών είναι η αποκήρυξη της μονοδιάστατης ανάγνωσης του παρελθόντος και της μοναδικότητας της ιστορικής αλήθειας.

Και ένα τρίτο πουλάκι:

Πώς σας φάνηκαν;

Να σας πω ακόμη ότι όλα τα παραπάνω «υλοποιούνται» με τη βοήθεια των βιβλίων που προτείνονται και τα οποία δεν θα είναι σαν αυτά που γνωρίζουμε μέχρι σήμερα. Θα αποτελούνται από εγχειρίδια τα οποία θα συνοδεύονται από θεματικούς φακέλους.

Κλείνοντας, μια και θεωρώ ότι σας έδωσα αρκετή τροφή για σκέψη, να σας πω ότι με το όλο εγχείρημα, κυριολεκτικά όμως με όλο, διαφωνεί η Πανελλήνια Ένωση Φιλολόγων.

Περισσότερα στο μέλλον!

 Θα σας πω μια ιστορία.