181101 ΟΜΙΛΙΤΙΚΟΝ

Το ένα πουλάκι:

Είμαστε ό,τι λέμε;

Έρχομαι να παραφράσω τη γνωστή ρήση, εντελώς εσφαλμένη, κατά τη γνώμη μου, που θέλει να «είμαστε ό,τι τρώμε». Δεν ξέρω, και ποτέ δεν κατάλαβα, γιατί την επικαλούνται διάφοροι τύποι που έχουν θέμα με τη διατροφή.

Συνήθως χορτοφάγοι, οι οποίοι, κατά έναν παράδοξο τρόπο, προτιμούν να «είναι» ραδίκια ή βλίτα, παρά κατσίκια και μοσχάρια. Γούστα είναι αυτά, και ο καθένας κάνει τις επιλογές του και στη διατροφή. Τα σκυλιά δεμένα.

Ελάτε όμως να δούμε αν «είμαστε ό,τι λέμε», αν δηλαδή οι γλωσσικές επιλογές που κάνουμε μας χαρακτηρίζουν ως ανθρώπους, τουλάχιστον το ίδιο, αν όχι περισσότερο από τις πράξεις μας. Η γλώσσα κόκκαλα δεν έχει κ.λπ.

Θα το θέσω ευθέως. Είναι κάποιος που χρησιμοποιεί τον όρο «λαθρομετανάστης» περισσότερο ξενοφοβικός ή ρατσιστής, εν πάση περιπτώσει λιγότερο ευαίσθητος, από εκείνους που τον αποφεύγουν και ψάχνουν για εναλλακτικές εκφράσεις;

Οι γνώμες διίστανται. Θα έχετε παρακολουθήσει κι εσείς τη σχετική διαμάχη που έχει ξεσπάσει ανάμεσα στις δυο πλευρές. Από τη μια εκείνοι που θεωρούν τη χρήση της λέξης απόδειξη (οπωσδήποτε ένδειξη) ξενοφοβίας και ρατσισμού.

Από την άλλοι όσοι υποστηρίζουν πως δεν υπάρχουν χυδαίες λέξεις, παρά μόνον χυδαίοι άνθρωποι, όπως το διατύπωσε από το βήμα της βουλής ο Λορέντζος Μαβίλης, όταν μαίνονταν οι μάχες για το «γλωσσικό ζήτημα».

Για την ακρίβεια, η φράση του ήταν «χυδαία γλώσσα δεν υπάρχει˙ υπάρχουσι χυδαίοι άνθρωποι, και υπάρχουσι πολλοί χυδαίοι άνθρωποι ομιλούντες την καθαρεύουσαν». Φράση που στοχεύει στην ουσία όσων θέλουμε να σχολιάσουμε.

Ας δούμε τη μία πλευρά. (Επίτηδες επέλεξα αποσπάσματα από «συγκατοίκους» στην ίδια εφημερίδα, για να δείξω ότι μπορούμε να διαφωνούμε και να συνυπάρχουμε, πράγμα  καθόλου αυτονόητο.)

«Η λέξη “λαθρομετανάστης” υπάρχει σε όλα τα λεξικά[…] Εννοεί εκείνον που μεταναστεύει παράνομα. Τίποτα περισσότερο. Ακριβώς όπως αποκαλείται λαθροκυνηγός όποιος κυνηγά παράνομα, λαθρεπιβάτης όποιος επιβαίνει παράνομα και λαθρέμπορος όποιος εμπορεύεται παράνομα.

Μόνο η λέξη “λαθρορατσιστές” που επινόησε η «Αυγή» δεν υπάρχει», γράφει ο Γιάννης Πρετεντέρης, για να πάρει μια μέρα νωρίτερα (!) την απάντηση από την Έλενα Ακρίτα, η οποία υποστηρίζει ακριβώς το αντίθετο.

Το άλλο πουλάκι:

Κάνοντας βέβαια έναν ακροβατισμό…

«Λαθραίοι δεν είναι οι άνθρωποι, λαθραία είναι τα αντικείμενα. Ο λαθρέμπορος π.χ. δεν είναι ο λαθραίος άνθρωπος που εμπορεύεται τσιγάρα, αλλά ο άνθρωπος που εμπορεύεται λαθραία τσιγάρα. Στον λαθραναγνώστη λαθραίο είναι το βιβλίο όχι ο αναγνώστης.

Στον λαθροκυνηγό λαθραίο είναι το θήραμα όχι ο κυνηγός. Και όσον αφορά τον λαθρεπιβάτη που δεν έχει πληρώσει εισιτήριο, λαθραία είναι η πράξη του όχι ο ίδιος. Για να μην το κουράζουμε, ένας άνθρωπος δεν είναι ποτέ λαθραίος, τέρμα».

Ωραία, λοιπόν, και γιατί να μην υποστηρίξουμε τότε ότι και στον λαθρομετανάστη, δεν μιλάμε για λαθραίο άνθρωπο, αλλά για λαθραία πράξη, την είσοδο σε μια ξένη χώρα, χωρίς τις απαιτούμενες προϋποθέσεις.

(Προσπερνάω τον λαθραναγνώστη, όπου βεβαίως είναι αστείο να υποστηρίζουμε ότι «λαθραίο είναι το βιβλίο» ή η εφημερίδα που διαβάζει κάποιος χωρίς να την έχει αγοράσει, και φυσικά δεν μπορούμε να χαρακτηρίσουμε έτσι το διάβασμα, σε οποιαδήποτε μορφή του).

Συνεχίζει πολύ ωραία η κυρία Ακρίτα: «Πάμε πάλι να ξανασυστηθούμε. Μετανάστης είναι αυτός που αφήνει τον τόπο του για να βελτιώσει τη ζωή του, τη ζωή των παιδιών του, τις συνθήκες διαβίωσης και το εισόδημά του.

Πρόσφυγας είναι αυτός που αφήνει τον τόπο του γιατί δεν έχει πια τόπο. Αυτό συμβαίνει σε χώρες όπου ο εχθρός αφήνει πίσω του ερείπια, γκρεμισμένα σπίτια και νεκρά παιδιά. Συμβαίνει σε χώρες όπου οι διώξεις για τη φυλή, την εθνικότητα, τη θρησκεία ή την ιδεολογία οδηγούν σε πράξεις βδελυρές κι αποτρόπαιες (βιασμοί, βασανιστήρια, λεηλασίες κ.τ.λ.).

Λαθρο-μετανάστης δεν υπάρχει. Ούτε παράνομος μετανάστης υπάρχει. Η Διεθνής Αμνηστία χαρακτηρίζει τους όρους αυτούς ως “μειωτικούς για τον άνθρωπο και την προσωπικότητά του”».

Και ένα τρίτο πουλάκι:

Υπάρχει και τρίτη άποψη.

Ανήκει στον Γιώργο Σκαμπαρδώνη: «Μπορεί κάθε βδομάδα να γίνεται ένας βιασμός στη Μόρια και αλλεπάλληλοι φόνοι, ωστόσο βγαίνει ο δήθεν και ενοχλείται όχι απ’ αυτήν την αποτρόπαιη πραγματικότητα, αλλά απ’ τη λέξη “λαθρομετανάστης”». 

Και παρακάτω: «Αν με ρωτάτε, για να το κάνουμε συγκεκριμένο, αν χρησιμοποιώ την έκφραση “παράτυπος μετανάστης” ή τη λέξη “λαθρομετανάστης”, είναι λάθος ερώτηση. Πάντως θα πω ότι χρησιμοποιώ ό,τι κρίνω κατά περίσταση και ανάλογα με τη συγκυρία, το ύφος και το τι ακριβώς θέλω να πω.

Και δεν απολογούμαι, ούτε υπακούω σε κανέναν. Και αν αύριο βγει ένα άλλο κόμμα στην εξουσία και πάει να μου επιβάλει με το ζόρι τη λέξη “λαθρομετανάστης” ή κάποια ετέρα, το ίδιο ακριβώς θα απαντούσα και δεν μπορεί, κάθε κυβέρνηση, κάθε φορά, να μου φοράει με το ζόρι όποια λέξη είναι ασορτί με την προπαγάνδα της.

Δεν θα ρωτάω τον Καρανίκα ή τον εκάστοτε Σπίρτζη για το πώς θα χειριστώ τη γλώσσα. Εκτός κι αν χάσαμε το δικαίωμα του λόγου ή την άνεση να διαχειριζόμαστε τις λέξεις με ποικίλους τρόπους, κατά βούληση και με βάση τη δική μας διάκριση, αισθητική και αίσθηση».

Θα συμφωνήσω. Το πώς χρησιμοποιούμε τη γλώσσα έχει να κάνει με το προσωπικό μας αισθητήριο, αλλά και με την περίσταση επικοινωνίας. Αν κάνουμε λάθος επιλογές θα κριθούμε γι’ αυτό από τους ακροατές μας.

Η προληπτική λογοκρισία ποτέ δεν έκανε καλό ούτε στη γλώσσα, ούτε στους χρήστες της. Ιδίως αν επιβάλλεται για λόγους καθωσπρεπισμού, δηλαδή τελείως υποκριτικά.

 Να λέμε ό,τι μας λένε;